دکتر محمدعلی زلفی‌گل با بیان اینکه ترغیب دانشجویان برای تحصیل در رشته‌های علوم‌پایه و علوم‌انسانی به عزمی راسخ نیاز دارد، گفت: سیستم آموزش در ایران یکپارچه نیست. برخی از وزارتخانه‌ها، دانشگاه‌های مختص به خود را تاسیس کرده‌اند؛ مجموعه‌های مختلف از جمله آموزش و پرورش، صداوسیما، وزارت نفت و غیره هرکدام دانشگاه مختص به خود را دارند که با گزینش خود دانشجویان را جذب می‌کنند. این مسئله باعث می‌شود که دانشجویان وزارت علوم با تحصیل در برخی از رشته‌ها نسبت به آینده شغلی خود چندان امید نداشته باشند.
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در گفت‌وگوی تفصیلی با خبرنگاران اداره علمی و دانشگاهی خبرگزاری ایسنا، شرکت کرد و به سؤالات آنها پاسخ گفت. بخش اول گفتگو با وزیر علوم در آستانه هفته دولت منتشر شد و دکتر زلفی‌گل درخصوص طرح‌های در دست اجرای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری توضیحاتی ارائه داد.
در بخش دوم و پایانی، دکتر زلفی‌گل درباره چالش‌های سیستم آموزش عالی و ضرورت توجه به رشته‌های علوم‌پایه و علوم‌انسانی توضیحاتی ارائه داد.
وزیر علوم درباره تجربیات آموزش عالی در دوران کرونا با بیان اینکه دانشگاه‌ها به سرعت توانستند با شرایط کرونایی هماهنگ شوند، اظهار کرد: بسترهای نرم‌افزاری، سخت‌افزاری و مغزافزاری از سوی مراکز آموزشی برای برگزاری کلاس‌های الکترونیکی و مجازی در دوران پاندمی ایجاد شدند. اگرچه ایجاد زیرساخت‌ها هزینه‌بر بود اما تجربیاتی که در این دوران به دست‌آوردیم ذی قیمت بود و باید در دوران پساکرونا به کار گرفته شوند.
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به روند برگزاری کلاس‌های آموزشی دانشگاه‌ها در سال تحصیلی پیش‌رو گفت: با توجه به اینکه کلاس‌ها در سال تحصیلی جدید به صورت حضوری برگزار می‌شوند، لذا باید از تجربیاتی که در روزهای کرونا به دست‌آوردیم به نحو دیگری استفاده‌کنیم. برای این منظور در اجلاس روسای دانشگاه‌ها؛ درنظر داریم که چگونگی استفاده از ظرفیت تجربه روزهای کرونایی را برای روسای دانشگاه تبیین کنیم.
وی با بیان اینکه دانشگاه‌ها می‌توانند برای اساتیدی که از فضای مجازی در زمینه آموزش استفاده می‌کنند، امتیازاتی قائل‌شوند، توضیح‌داد: یک عضو هیئت علمی، تمام جلسات کلاس‌های خود را به صورت حضوری برگزار می‌کند؛ در کنار کلاس‌های حضوری، جلسات مازاد پرسش و پاسخ را در فضای مجازی برای دانشجویان ارائه می‌دهد. همچنین این احتمال وجود دارد، اساتید، مفاد درسی ارائه شده در کلاس را ضبط کنند و در بستر فضای مجازی به صورت برون‌خط ارائه‌دهند. من از دانشگاه‌ها می‌خواهم به اساتیدی که از پتانسیل فضای مجازی برای بهبود آموزش استفاده می‌کنند، بسته‌های تشویقی اعطاکنند. فضای مجازی، ابزاری در دستان اساتید دانشگاه‌ها برای تفهیم بهتر مطالب است.
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری دولت سیزدهم با بیان اینکه فضای مجازی می‌تواند بستر مناسبی برای ارائه برنامه‌های فوق‌برنامه و همایش‌های علمی باشد، گفت: گاهی دانشجویان یا انجمن‌های علمی برای برگزای یک رویداد علمی از اساتیدی که در خارج از کشور سکونت دارند، دعوت به عمل می‌آورند که برای این منظور و در راستای صرفه‌جویی در هزینه‌های جاری همایش مانند هزینه ایاب و ذهاب اساتید، می‌توانند از ظرفیت فضای مجازی استفاده کنند. همچنین دانشگاهیان می‌توانند برای مباحثی مانند گسترش دانش، پرکردن اوقات‌فراغت و امور مشاوره‌ای می‌توانند از فضای مجازی بهره ببرند.
دکتر زلفی‌گل در ادامه تاکید کرد: کلاس‌های آموزش حضوری طبق روال عادی در دانشگاه‌ها برگزار می‌شود؛ تصمیم نداریم که کلاس‌های درسی را به صورت مجازی برگزار کنیم. تمام مراکز آموزش عالی ایران می‌توانند از ظرفیت فضای مجازی برای تفهیم بیشتر مفاد درسی استفاده کنند.
نخبگان به شرکت در فراخوان جذب هیئت‌علمی نیازی ندارند
این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه راهکارهای متنوعی برای حفظ و نگهداشت نخبگان در کشور درنظر گرفته شده است، تصریح کرد: من در جلسه شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) که با حضور آیت‌الله دکتر سید ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم برگزار شد، پرسش "چگونه می‌توان علاوه بر نگهداشت نخبگان در کشور، مهاجرت معکوس هم داشته باشیم؟" را مطرح‌کردم. در این جلسه، درخواست کردم که در این راستا موضوع بازگشت نخبگان و مهاجرت معکوس در قالب یک طرح از سوی شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری(عتف) مصوب شود.
وی ادامه داد: طرح بازگشت نخبگان در شورای عتف تصویب شد و وزارت علوم درنظر دارد با همکاری سازمان برنامه و بودجه کشور، بنیاد ملی نخبگان، معاونت علمی‌فناوری ریاست‌جمهوری، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و دانشگاه آزاد این طرح را اجرا کنند و گزارشی درباره عملکرد و راهکارهای پیشنهادی برای مهاجرت معکوس نخبگان به شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری ارائه دهند.
دکتر زلفی‌گل با بیان اینکه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در یک سال گذشته اقداماتی به منظور حفظ و نگهداشت نخبگان انجام داده است، خاطرنشان کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد، دارندگان مدال‌های المپیادهای دانش‌آموزی در رشته‌ای که موفق به کسب مدال می‌شوند، در دانشگاه‌ها تحصیل نمی‌کنند. به طور مثال، یک دانش‌آموز توانسته است که مدال طلای المپیاد ریاضی را کسب کند اما یکی از گرایش‌های مهندسی را به عنوان رشته دانشگاهی انتخاب می‌کند. این شرایط در حالی رقم می‌خورد که این دانش‌آموز توانسته‌است استعدادش در یک رشته را ثابت کند. این افراد، پتانسیل تبدیل شدن به یک دانشمند اثربخش را دارند اما از توانایی خود صرف نظر می‌کنند.
وزیر علوم تصریح کرد: برای اینکه دارندگان مدال‌های المپیادهای دانش‌آموزی را برای تحصیل در همان رشته‌ای که موفق به کسب مدال شده‌اند، ترغیب کنیم، تصمیم گرفته‌ایم که بسته‌های حمایتی در اختیار آنها قراردهیم. بررسی‌ها نشان می‌دهند، افرادی که در رشته‌هایی مانند زیست‌شناسی، شیمی، فیزیک، ریاضی، نجوم، زمین‌شناسی موفق به کسب مدال می‌شوند، نسبت به آینده شغلی خود ابراز نگرانی می‌کنند. این افراد، پرسش‌هایی مانند "آیا مدال المپیاد به معنای ضمانت شغلی آینده است؟" را مطرح می‌کنند.
*** دکتر زلفی‌گل درباره جایگاه علوم‌پایه در اتمسفر آموزش عالی خاطرنشان کرد: یک دانشجو در رشته‌هایی مانند فیزیک، شیمی، ریاضی یا زیست‌شناسی در دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم مشغول به تحصیل می‌شود. دانشگاه فرهنگیان می‌تواند یک دوره ۲ ساله برای دانش‌آموختگان رشته‌های علوم‌پایه دانشگاه‌های وزارت علوم برگزار کند و با اهدای مدرک کارشناسی‌ارشد، این افراد را استخدام‌کند. اگر چنین شرایطی ایجاد شود، افرادی که در رشته‌های علوم‌پایه مشغول به تحصیل هستند، نسبت به آینده شغلی خود امیدوار می‌شوند. هنگامی برای آینده شغلی اطمینان خاطر وجود نداشته باشد، رشته‌های علوم‌پایه به اضمحلال می‌رود. در حال حاضر، رشته‌های علوم پایه در شرایط نامساعدی به‌سر می‌برند.دکتر زلفی‌گل افزود: در این راستا با بنیاد ملی نخبگان و معاونت علمی‌فناوری ریاست‌جمهوری، جلساتی به منظور ترغیب نخبگان برای تحصیل در رشته‌های کم‌طرفدار برگزار کردیم و نتایج این جلسات را در شورای استعدادهای درخشان وزارت‌علوم ارائه دادیم.
این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه وزارت علوم، تفاهم‌نامه‌ای در ارتباط رشته‌های کم‌طرفدار با بنیادملی نخبگان ذیل معاونت علمی ریاست‌جمهوری امضاء کرده است، گفت: براساس این تفاهم‌نامه، رتبه‌های ۱ تا ۱۰۰ رشته‌های ریاضی‌فیزیک، علوم‌تجربی و علوم‌انسانی و رتبه‌های ۱ تا ۵۰ گروه‌های آزمایشی زبان خارجی و هنر به شرط تحصیل در رشته‌های هدف‌دار در دوران تحصیل بورس می‌شوند.
وزیر علوم دولت سیزدهم با بیان اینکه ارائه تسهیلات مشروط است، توضیح داد: بورسیه به معنای پایان کار نیست؛ دانشجویان در دوران تحصیل مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. مبلغ کمک هزینه تحصیلی که به صورت ماهیانه پرداخت می‌شود، برمبنای تصمیم شورای عالی کار است.
وی ادامه داد: ارائه تسهیلات به دوران تحصیلات محدود نمی‌شود، وزارت علوم موظف است که این افراد را در دوره دکتری به عنوان عضو هیئت علمی نیز جذب کند. همچنین براساس مصوبه هیئت عالی جذب ذیل شورای عالی انقلاب فرهنگی، اعضای بنیاد ملی نخبگان بدون حضور در فراخوان جذب هیئت علمی به دانشگاه‌ها معرفی می‌شوند.
قائم‌مقام اسبق بنیاد ملی نخبگان خاطرنشان کرد: مصوبه هیئت عالی جذب ذیل شورای عالی انقلاب فرهنگی، موضوعی جدید است که یک امتیاز مازاد برای نخبگان به حساب می‌آید. همچنین پرونده نخبگانی که در خارج از کشور حضور دارند، بدون اینکه درخواست خود را در فراخوان جذب هیئت‌علمی ثبت‌کنند، پرونده آنها بررسی می‌شود.
اظهارنظر درباره اثرگذاری بسته‌های تسهیلاتی رشته‌های کم‌طرفدار زود است
وزیر علوم دولت سیزدهم در پاسخ به این پرسش "آیا با راهکارهایی مثل پرداخت تسهیلات و ارائه بسته‌های حمایتی می‌توان نخبگان را برای تحصیل در رشته‌های کم‌طرفدار اقناع کرد؟" گفت: اگر بخواهیم در حال حاظر درباره اثرگذاری بسته‌های حمایتی اظهار نظرکنیم، بسیار زود است. به طور قطع، داوری‌ها و اظهارنظرها در این بازه زمانی از پشتوانه علمی برخوردار نیستند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: برخی از نخبگان ایرانی جزو خانواده‌های کم‌برخوردار هستند. بسته‌های حمایتی که به صورت ماهیانه به جامعه هدف پرداخت می‌شود، می‌تواند گِرهی از مشکلات آنها بازکند. در این صورت نخبگان متوجه می‌شوند حاکمیت، رشته‌های علوم‌پایه را در کانون توجه قرار داده است. این موضوع می‌تواند سبب آسودگی خاطر نخبگان شود.
وی با اشاره به اهمیت نقش مشاوره در انتخاب رشته دانشگاهیان گفت: اینکه بتوانیم چراغ راه را درست به دانش‌آموزان نخبه نشان دهیم، بسیار اهمیت دارد. باید برای آنها یادآوری کنیم که احتمال موفقیتشان در رشته‌ای که موفق به کسب مدال شده‌اند، بیشتر است.
باید شرایطی ایجاد کنیم که نخبگان احساس اثربخشی کنند
وی توضیح داد: پیش از اینکه به عنوان وزیر علوم در دولت سیزدهم انتخاب شوم، حکم قائم‌مقام بنیاد ملی نخبگان در دولت نهم را بر عهده داشتم. در آن بازه زمانی، پیشنهاد تاسیس بنیاد ملی نخبگان را مطرح کردم. براساس مطالعاتم، اگر نخبگان در شرایطی قرار گیرند که در آن موقعیت احساس اثربخشی‌کنند، اقناع می‌شوند. مسائل مالی شاید برای بسیاری از نخبگان اهمیت چندانی نداشته باشد. شرایطی برای نخبگان باید ایجاد کنیم که احساس اثربخشی کنند.
قائم‌مقام سابق بنیاد ملی نخبگان اظهار کرد: مهم‌ترین مواجه با نخبگان این است که آنها احساس اثربخشی کنند. اگر چنین شرایطی را برای این گروه ایجاد کنیم، بسیاری از مشکلات مرتفع می‌شود.
نگاه‌ها به دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی باید تفکیک شود
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه ترغیب دانشجویان برای تحصیل در رشته‌های علوم‌پایه و علوم‌انسانی به عزمی راسخ نیاز دارد، توضیح داد: سیستم آموزش در ایران یکپارچه نیست. برخی از وزارتخانه‌ها، دانشگاه‌های مختص به خود را تاسیس کرده‌اند؛ مجموعه‌های مختلف از جمله آموزش و پرورش، صداوسیما، وزارت نفت و غیره هرکدام دانشگاه مختص به خود را دارند که با گزینش خود دانشجویان را جذب می‌کنند. این مسئله باعث می‌شود که دانشجویان وزارت علوم با تحصیل در برخی از رشته‌ها نسبت به آینده شغلی خود چندان امید نداشته باشند.
قائم‌مقام اسبق بنیادملی نخبگان ادامه داد: در شرایطی که سیستم آموزش عالی کشور یکپارچه نیست، دانشجویانی که در دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم مشغول به تحصیل می‌شوند، برای آینده شغلی خود دچار سرخوردگی می‌شوند. یکپارچه شدن سیستم آموزش عالی به یک نگاه فرابخشی نیاز دارد. همچنین تمام دانشجویان انتظار دارند پس از فارغ‌التحصیلی جذب دستگاه‌های دولتی شوند. این انتظار به یک دیدگاه اجتماعی تبدیل شده است.
وزیر علوم در دولت سیزدهم با اشاره به ضرورت اصلاح فرهنگ دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها گفت: باید این فرهنگ را در میان فارغ‌التحصیلان آموزش عالی ایجاد کنیم که در مسیر کارآفرینی گام بردارند. همچنین جایگاهی برای خود در بخش خصوصی متصور شوند. رسانه‌ها می‌توانند در فرهنگ‌سازی و تغییر نگاه دانش‌آموختگان در زمینه اشتغال نقش داشته‌باشند.
دکتر زلفی‌گل درباره جایگاه علوم‌پایه در اتمسفر آموزش عالی خاطرنشان کرد: یک دانشجو در رشته‌هایی مانند فیزیک، شیمی، ریاضی یا زیست‌شناسی در دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم مشغول به تحصیل می‌شود. دانشگاه فرهنگیان می‌تواند یک دوره ۲ ساله برای دانش‌آموختگان رشته‌های علوم‌پایه دانشگاه‌های وزارت علوم برگزار کند و با اهدای مدرک کارشناسی‌ارشد، این افراد را استخدام‌کند. اگر چنین شرایطی ایجاد شود، افرادی که در رشته‌های علوم‌پایه مشغول به تحصیل هستند، نسبت به آینده شغلی خود امیدوار می‌شوند. هنگامی برای آینده شغلی اطمینان خاطر وجود نداشته باشد، رشته‌های علوم‌پایه به اضمحلال می‌رود. در حال حاضر، رشته‌های علوم پایه در شرایط نامساعدی به‌سر می‌برند.
وزیر علوم با بیان اینکه دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی به معنای واقعی از یکدیگر تفکیک نشده‌اند، تصریح کرد: این موضوع، یکی از مشکلات دیگری است که گریبان سیستم آموزشی ایران را گرفته‌است. براساس اصل ۳۰ قانون اساسی، دولت موظف است که آموزش رایگان را تا سرحد خودکفایی گسترش دهد. با توجه به اینکه وزارت علوم از بودجه عمومی دولت استفاده می‌کند، اجازه ندارد که به صورت دلخواه از بودجه عمومی جامعه برای گسترش دانشگاه‌ها و رشته‌ها استفاده کند. گسترش نظام آموزش عالی باید براساس نیازهای جامعه باشد. نه تنها گسترش دانشگاه‌ها بر مبنای نیاز جامعه نیست بلکه بی‌رویه است. همانطور که گفتم، توسعه دانشگاه‌ها بر اساس نیاز جامعه نیست، بنابراین ضرورت دارد که مورد بازنگری قرار گیرد. این در حالی است که برخی معتقدند، به دلیل اینکه گسترش دانشگاه موجب ارتقاء دانش در سطح جامعه می‌شود، گسترش بی‌رویه دانشگاه‌ها اشکالی ندارد!
دکتر زلفی‌گل درباره توسعه دانشگاه‌ها در بخش غیردولتی گفت: در این بخش، موضوع عرضه و تقاضا مطرح می‌شود. اگر تعداد استاد استاندارد، سرانه رفاهی و شرایط آموزشی لازم را داشته باشد، براساس میزان تقاضا می‌تواند رشته‌های دانشگاهی را ارائه دهد. اگر نوع نگاه‌ها نسبت به دانشگاه دولتی و غیردولتی تفکیک شود، شرایط بهبود می‌یابد.
وی ادامه داد: تفکیک نگاه‌ها بین دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی نیازمند فرهنگ‌سازی است. رسانه‌ها با شفاف‌سازی و روشن‌کردن مرزها می‌توانند به وزارت علوم در برنامه‌ریزی‌ها کمک کنند. مجاز نیستیم که بودجه دولت را براساس سلایق شخصی خود صرف کنیم. مصرف بودجه بر اساس سلایق شخصی موجب کاهش میزان بهره‌وری و اثرگذاری می‌شود.
از تربیت‌نخبگان علوم‌انسانی غافل هستیم
قائم‌مقام سابق بنیادملی نخبگان با بیان اینکه علوم‌پایه، بنیان علم به حساب می‌آید، توضیح داد: کشورهای پیشرفته، نخبه‌ترین افراد جوامع خود را رهسپار رشته‌های علوم‌انسانی می‌کنند؛ چرا که این افراد می‌خواهند مدیریت جامعه را در دست گیرند. کشورهای پیشرفته، آن چنان پذیرای نخبگان در رشته‌های علوم‌انسانی نیستند؛ چرا که می‌خواهند فرهنگ و نظریات خود را در جامعه اعمال‌کنند. اگرچه دیدگاه آنها نسبت به علوم انسانی به این شکل است اما نخبگان رشته‌های علوم‌پایه سراسر جهان را پذیرش می‌کنند. مسئولان کشورهای پیشرفته تلاش می‌کنند نخبه‌ترین افراد را روانه رشته‌های علوم‌انسانی کنند که با بهره‌گرفتن از نظریات آنها بتوانند کل جوامع بشری را مدیریت‌کنند و تحت سیطره خود دربیاورند.
وزیر علوم با اشاره به اینکه رشته‌های علوم‌انسانی در مدارس استعدادهای درخشان جایگاهی ندارند، خاطرنشان کرد: این رشته‌ها باید در مدارسی از این دست وجود داشته باشند و بورس تحصیلی از مقطع دبیرستان ارائه شود. برخی از نخبگان جزو خانواده‌های کم‌درآمد هستند، آنها به واسطه برخورداری از بسته‌های حمایتی که در اختیار آنها قرار می‌گیرد، وارد رشته‌های علوم انسانی می‌شوند. اگر چنین شرایطی ایجاد کنیم، استعدادهای درخشان را به طور متوازن در رشته‌های تحصیلی تقسیم‌کرده‌ایم. شرایط موجود حاکی از آن است، بخشی از مسیر را اشتباه رفته‌ایم و باید برای آن فکر اساسی کنیم.
دکتر زلفی‌گل افزود: باید برای رشته‌های علوم‌انسانی وعلوم‌پایه سرمایه‌گذاری‌کنیم. اگر موفق شویم نخبگان را در رشته‌های علوم‌انسانی جذب کنیم، از منظر حکمرانی و ارائه نظریه‌های اسلامی-ایرانی قوی می‌شویم. اگر نخبگان را در رشته‌های علوم‌انسانی جذب کنیم، در عرصه جهانی می‌توانیم عرضه اندام کرده و نظریات الهام‌بخش ارائه‌دهیم.
*** وزیر علوم گفت: تفکیک نگاه‌ها بین دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی نیازمند فرهنگ‌سازی است. رسانه‌ها با شفاف‌سازی و روشن‌کردن مرزها می‌توانند به وزارت علوم در برنامه‌ریزی‌ها کمک کنند. مجاز نیستیم که بودجه دولت را براساس سلایق شخصی خود صرف کنیم. مصرف بودجه بر اساس سلایق شخصی موجب کاهش میزان بهره‌وری و اثرگذاری می‌شود.وزیر علوم در پاسخ به این پرسش که "حدود یک سال پیش، درباره ضرورت رشته‌های علوم‌انسانی جدید، نکاتی مطرح کردید. به نظرمی‌رسد، دانشگاه‌ها این رشته‌ها را چندان جدی نمی‌گیرند. آیا مبحث علوم‌انسانی جدید به دانشگاه‌ها وارد شده است؟" گفت: مرکز "هماهنگی آموزش و پژوهش علوم قرآنی" به منظور تقویت علوم انسانی ایجاد شده بود که در بازآرایی چارت وزارت علوم به مرکز "هماهنگی آموزش و پژوهش علوم قرآنی و علوم‌انسانی" تبدیل شد. رئیس این مرکز در تمام شوراهای برنامه‌ریزی یا گسترش آموزش عالی وزارت علوم به منظور برقراری ارتباط با روسای دانشگاه‌ها به عنوان دبیر یا رئیس کارگروه انتخاب می‌شود.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه رئیس مرکز هماهنگی آموزش و پژوهش علوم‌قرآنی و علوم‌انسانی، چندین جلسه با پژوهشگاه‌های علوم‌انسانی برگزار کرده است، توضیح داد: همچنین اتاق فکری به منظور تحول و برنامه‌ریزی در حوزه علوم‌انسانی تشکیل داده‌ایم. وزارت علوم در جلساتی که برای روسای دانشگاه‌ها برگزار می‌کند از آنها به ویژه رئیس دانشگاه‌ها علامه طباطبائی که علمدار رشته‌های علوم انسانی در دانشگاه‌ها است، می‌خواهد در ارتباط با رشته‌های علوم‌انسانی به ویژه مبحث ورود علوم‌شناختی و تاثیر آن در علوم‌انسانی مثل هوش‌مصنوعی ورود کنند. علوم‌شناختی، گستره وسیعی دارد که بخشی از آن مربوط به علوم‌انسانی و شیوه هوشمندانه مدیریت مغز می‌شود. ارتباط میان رشته‌های علوم‌انسانی و شناختی محرز شده و تلفیق این دو منجر به بروز میان‌رشته‌ای‌ها می‌شود.
برای تقویت علوم‌پایه، وظیفه سنگینی بر دوش داریم
دکتر زلفی‌گل در پاسخ به این پرسش "چگونه می‌توان در داوطلبان ورود به دانشگاه‌ها برای تحصیل در رشته‌های علوم‌پایه انگیزه ایجاد کرد؟" خاطرنشان کرد: بخشی از دانش‌آموختگان دانشگاه فرهنگیان، وارد سیستم آموزش و پرورش می‌شوند، عده‌ای هم با اخذ مدرک دکتری جزو هیئت‌علمی می‌شوند. اگر شرایطی ایجاد شود که برخی از فارغ‌التحصیلان رشته‌های ریاضی و فیزیک در مخابرات یا شرکت‌های دانش‌بنیان که محصولات الکترونیکی تولید می‌کنند، جذب شوند. این موضوع می‌تواند انگیزه‌های دانشجویان را افزایش دهد.
رئیس سابق دانشگاه بوعلی همدان با بیان اینکه دانشجویان رشته‌های پزشکی در دو سال نخست تحصیل خود، دروس علوم‌پایه را می‌خوانند، تصریح کرد: دانشگاه‌ها می‌توانند برای ارائه واحدهای درسی علوم‌پایه رشته پزشکی از دانش‌آموختگان علوم‌پایه استفاده‌کنند. معتقدم، برای تقویت رشته‌های علوم‌پایه باید طرحی نو دراندازیم؛ تقویت این رشته‌ها به طرح تحقیقاتی و مطالعه نیاز دارد. فارغ‌التحصیلان رشته‌های ریاضی می‌توانند در برخی مراکز استخدام شوند؛ اولویت‌های به‌کار گرفتن فارغ‌التحصیلان علوم‌پایه باید احصاء شود. طرح استخدام دانش‌آموختگان باید در دفترچه کنکور و رسانه‌ها بیان شود تا نگرانی و دغدغه افراد در ارتباط با آینده شغلی آنها در ارتباط با علوم پایه برطرف شود. وزارت علوم در ارتباط با ایجاد انگیزه در میان داوطلبان برای تحصیل در رشته‌های علوم‌پایه و اشتغال فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها، وظیفه سنگینی بر دوش دارد. اجرای چنین برنامه‌هایی نیازمند برنامه‌ریزی است.
وزارت علوم قدرت و اجازه برخورد با مراکز فروش پایان‌نامه را ندارد
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در پاسخ به این پرسش "شما در مصاحبه‌ای با خبرگزاری دانشجویان ایران اعلام کردید که مسئولیت وزارت علوم، رسیدگی به مراکز فروش پایان‌نامه فروشی نیست. به نظرمی‌رسد، این وزارتخانه برای جلوگیری با پدیده پایان‌نامه فروشی، انگیزه‌ای ندارد! و چرا این انگیزه‌ای وجود ندارد؟" اظهار کرد: تعداد اندکی از دانشجویان دانشگاه‌های دولتی مرتکب این جرم می‌شوند. وزارت علوم در ارتباط با این موضوع باید در مسیر پیشگیری گام بردارد؛ چرا که کم‌هزینه‌تر و سهل‌الوصول‌تر است.
رئیس سابق دانشگاه بوعلی همدان درباره راهکارهای پیشگیری از پژوهش و پایان‌نامه فروشی گفت: روش‌های متنوعی وجود دارد؛ یکی از راهکارها این است برای دانشجویانی که پرپوزال آنها تصویب شده یا اعضای هیئت‌علمی جوان، کارگاه‌های آموزشی برگزار کنیم.
وزیر علوم، تحقیقات و نوآوری افزود: وزارت علوم تا زمانی که تخلفی در دانشگاه‌ها صورت نپذیرفته است، نمی‌تواند به مسائل ورود کند. آیا وزارت علوم وظیفه دارد که به مراکز فروش مراجعه کند؟ تخلفی در برخی نقاط کشور در حال انجام است، مراجع ذی‌ربط باید به این موضوع ورود کنند. اگر تخلفی در خارج از محیط‌های آکادمیک انجام می‌شود، دانشگاه‌ها مسئولیتی در قبال رسیدگی به آن ندارند. نه تنها وظیفه ندارد بلکه رسیدگی به جرائم از توان آنها خارج است. دانشگاه‌ها می‌توانند درباره تخلفات گزارشی صادر کنند اما قدرت برخورد را ندارد.
قائم‌مقام اسبق بنیاد ملی نخبگان ادامه داد: دانشگاه‌ها تنها می‌توانند به تخلفات دانشجویان در کمیته انضباطی و اساتید در کمیته انتظامی اعضای هیئت علمی رسیدگی‌کنند. تکرار می‌کنم، وزارت علوم، اجازه و قدرت برخورد با مراکز فروش پایان‌نامه را ندارد. پروژه‌فروشی و پایان‌نامه فروشی به قشر فرهیخته دانشگاهی آسیب می‌زند؛ به همین دلیل، وزارت علوم می‌تواند گزارش‌هایی برای برخورد با این موضوع به مراجع ذی‌صلاح ارائه دهد. معاونت حقوقی وزارت علوم نیز گزارشی در ارتباط با پروژه پایان‌نامه فروشی تهیه کرده است.
پایه‌های تشویقی اساتید را ارتقاء داده‌ایم
دکتر زلفی‌گل با بیان اینکه تحقیقات به سه دسته "بنیادی"، "کاربردی" و توسعه‌ای تقسیم می‌شوند، خاطرنشان کرد: بر مبنای قوانین جاری کشور، تحقیقات بنیادی مورد تشویق قرار می‌گیرند. قوانین به افرادی که کارهای بنیادی می‌کنند بها می‌دهند اما افرادی که دست به تحقیقات کاربردی می‌زنند چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرند و تاکنون بستر و شرایط برای انجام پژوهش‌های کاربردی فراهم نبوده است.
وی ادامه داد: سال ۸۵، مقاله‌ای با عنوان "ساختارهای دانش‌مدار در عصر دانایی" نوشتم که پیشنهاداتی در آن ارائه دادم. نخست، تشکیل پایگاه "استنادی علوم جهان اسلام" بود؛ در حال حاضر، این پایگاه تاسیس شده است. جلسه‌ای با دکتر محمدمهدی زاهدی، وزیر علوم وقت داشتم و درباره این موضع توضیحاتی ارائه دادم.
عضو شورای انقلاب فرهنگی با بیان اینکه در مقاله ساختارهای دانش‌مدار در عصر دانایی، تاسیس "مرکز جمع‌آوری نیازهای جامعه" را پیشنهاد دادم اما این طرح تا دولت سیزدهم به سرانجام نرسید، خاطرنشان کرد: پس از اینکه به عنوان وزیر علوم، تحقیقات و فناوری انتخاب شدم، پایگاه "نظام ایده‌ها و نیازها" (نان) در پایگاه استنادی جهان اسلام را تاسیس کردم.
وزیر علوم دولت سیزدهم با اشاره به رویکرد دولت در تقویت بودجه‌های پژوهشی در سال جاری ادامه داد: به استناد قانون بودجه ۱۴۰۱، اگر دستگاه‌های اجرایی و شرکت‌های دولتی بخواهند از یک درصد بودجه پژوهشی خود استفاده کنند، موظف هستند نیازهای خود را در سامانه نان ثبت‌کنند. ثبت‌نیازها از سوی شرکت‌ها و دستگاه‌های دولتی به تنهایی کافی نیست؛ به همین دلیل، موضوع ثبت نیازها و اولویت‌های تحقیقاتی دستگاه‌های دولتی در سامانه "نان" را در شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح کردم. طرح پیشنهادی که به شورا ارائه دادم، مصوب شد. براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، تمام وزارتخانه‌ها و صنایع دولتی موظف هستند که نیازهای و اولویت‌های تحقیقاتی خود را در سامانه نان ثبت‌کنند.
دکتر زلفی‌گل همچنین خاطرنشان کرد: نیازهای ثبت‌شده در سامانه نان دسته‌بندی شده و در معرض دید دانشجویان و پژوهشگران قرار می‌گیرد. در این شرایط، نخبگان و پژوهشگران می‌توانند نیازهای کشور را شناسایی کنند و در مسیر رفع نیازها گام بردارند. بررسی‌ها نشان می‌دهد، نیازهای زیادی در این سامانه ثبت شده است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: دکتر یاری، مشاور نخبگان و جوانان وزیر علوم؛ طرح "درگاه آشنایی با نخبگان و آینده‌سازان" را پیشنهاد کرد؛ این پایگاه را "دانا" نامگذاری کرده‌ایم. دانا مانند “research Gate”، “Publons” و “Google Scholar” است؛ به دلیل اینکه چنین پایگاه‌هایی در ایران بومی‌سازی نشده است؛ نخبگان و پژوهشگران، صفحه جامعی در پایگاه‌های ارائه مقالات و دستاوردها ندارند که از طریق آن بتوانند به دستگاه‌ها خدمات ارائه دهند. سال آینده، این سامانه در پایگاه نظام ایده‌ها و نیازها ایجاد می‌شود.
وی با بیان اینکه پایگاه‌های متعددی برای سامانه نان درنظر گرفته‌ایم، تصریح کرد: در نظر داریم که پایگاه "جریان اقتصادی نوین" (جان) برای ارائه محصولات و توانمندی‌های شرکت‌های دانش بنیان تعریف کنیم. همچنین پایگاه "جستجوی آزمایشگاه‌های مرجع" (جام) برای پایگاه نظام ایده‌ها و نیازها درنظر گرفته‌ایم. اگر شخصی به یک آزمایش نیاز دارد، در این پایگاه می‌تواند درباره آزمایشگاه و تعداد افراد در انتظار اطلاعات به دست بیاورد. همچنین پایگاه "خاستگاه آموزشی صنایع" (خاص) را در پایگاه نظام ایده‌ها و نیاز ایجاد می‌کنیم. صنایع در این پایگاه نیازهای خود برای برگزاری دوره‌های آموزشی را مطرح می‌کنند؛ دانشگاه‌ها هم با توجه به توانایی‌هایشان، برگزاری دوره‌های آموزشی را به صنایع پیشنهاد می‌دهند.
دانشجویان برتر دکتری از "حق انتخاب اساتید" بهره‌مند می‌شوند
وی در پاسخ به این پرسش "به گفته دکتر عموعابدینی، معاون آموزشی وزارت علوم؛ ۲۰ درصد پذیرش دانشجویان دکتری استاد محور می‌شود. منظور از استاد محور شدن چیست؟" گفت: با اجرای طرح استادمحور، دانشجویان برتر برای انتخاب استاد دوره دکتری از اولویت حق انتخاب برخوردار می‌شوند. به عنوان مثال رتبه یک کنکور دکتری الکترونیک، دانشگاه صنعتی شریف که ۳۰ عضو هیئت علمی دارد، را برای تحصیل انتخاب می‌کند. این در حالی است که ممکن است یک دانشجو علاقه داشته باشد که دوره دکتری را با استاد مدنظر خود سپری کند اما هنگامی که وارد گروه آموزشی می‌شود، گروه، او را به یک استاد دیگر معرفی می‌کند که از لحاظ علمی جایگاه متفاوتی نسبت به گزینه مدنظر دانشجو، دارا است.
دکتر زلفی‌گل افزود: یا ممکن است یک داوطلب رتبه یک کنکور علاقه داشته باشد درس خود را به طور مثال، با یک استاد رشته ریاضی که در دانشگاه سیستان و بلوچستان برجسته است؛ بگذراند اما نسبت به اینکه گروه به او چنین اجازه‌ای می‌دهد، اطمینان خاطر ندارد. لذا درنظر داریم، تمام اعضای هیئت‌علمی در سازمان سنجش کد اختصاصی داشته باشند و افراد برتر کنکور بتوانند استاد مورد علاقه خود را انتخاب کنند. اگر طرح "استادمحوری" اجرا شود، عدالت آموزشی هم برقرار می‌شود. همچین اساتید تراز برای اینکه صاحب دانشجوی ممتاز شوند، دیگر نیازی نیست به پایتخت مهاجرت کنند.
طرح استاد محور به صورت پایلوت اجرا می‌شود
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه طرح استادمحور می‌تواند سبب خشنودی اساتید برجسته شود، توضیح داد: جامعه به سادگی تغییر را نمی‌پذیرد؛ به منظور تحقق این هدف، سه سناریو درنظر گرفته‌ایم. نخست، اساتیدی که به این طرح تمایلی ندارند، دانشجویان را همچون روال گذشته انتخاب می‌کنند. خودشان دانشجویان را انتخاب کنند. این احتمال وجود دارد که اساتیدی که به طرح استاد محور تن می‌دهند، ظرفیت آنها پُرنشود. اجرای این طرح نیاز به حساب و کتاب دارد؛ به همین منظور، طرح به صورت پایلوت در برخی دانشگاه‌ها اجرا می‌شود.
شورای عالی آموزش عالی می‌تواند به ارائه طرح نو کمک کند
دکتر زلفی‌گل درباره آثار و نتایج احیای شورای عالی برنامه‌ریزی آموزش‌های عالی خاطرنشان کرد: بنا به دلایلی، شورای عالی برنامه‌ریزی آموزش‌های عالی با شورای عالی گسترش با یکدیگر ادغام شده بودند. هنگامی که دکتر عموعابدینی به عنوان معاون آموزشی جدید منصوب شد، بر این باور بود، این شوراها عملکرد متفاوتی دارند که سبب می‌شود برخی از مسائل آموزش عالی نادیده گرفته شوند.
وزیر علوم توضیح داد: مثلث "یادگیرنده"، "یاددهنده" و "محتوا" را باید در ارتباط با مساله آموزش درنظر گرفت. شورای گسترش آموزش عالی در ارتباط با مسائلی مانند توسعه آموزش، تعریف یک رشته جدید، تاسیس دانشکده یا موسسه آموزش عالی جدید اظهار نظرمی‌کند. شورای عالی آموزش عالی هم وظیفه دارد که درباره ماهیت آموزش، محتوای آموزشی، به‌روز کردن مفاد درسی برنامه‌ریزی کند.
*** دکتر زلفی‌گل گفت: باید برای رشته‌های علوم‌انسانی وعلوم‌پایه سرمایه‌گذاری‌کنیم. اگر موفق شویم نخبگان را در رشته‌های علوم‌انسانی جذب کنیم، از منظر حکمرانی و ارائه نظریه‌های اسلامی-ایرانی قوی می‌شویم. اگر نخبگان را در رشته‌های علوم‌انسانی جذب کنیم، در عرصه جهانی می‌توانیم عرضه اندام کرده و نظریات الهام‌بخش ارائه‌دهیم.
وی افزود: یکی از مشکلات نظام آموزش عالی ایران این است که دروس ماهیت نظری دارند.در حالی که بخش قابل توجهی از دورس باید مهارت‌محور شوند تا بتوانند موجب کارآفرینی شوند. در این زمینه شورای عالی برنامه‌ریزی آموزش‌های عالی باید در محتوای دروس تجدید نظر کند.
قائم‌مقام اسبق بنیاد ملی نخبگان توضیح داد: کسی که از طریق فراخوان جذب عضو هیئت علمی می‌شود، به صورت مستقیم رهسپار کلاس‌های درس می‌شود. آموزش، یک مهارت است؛ بنابراین لازم است که اساتید باید با شیوه ارزشیابی، شیوه تدریس، فلسفه تدریس آشنا شوند و در ارتباط با این مسائل دوره ببینند. به همین منظور، طرح مهارت‌های ناب شاگردپروری "منش استادی" را ارائه داده‌ایم.
وی درباره مشکلات فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها در زمینه اشتغال مطرح کرد: آیا یک فارغ‌التحصیل رشته نفت می‌تواند در پالایشگاه‌ها مشغول به کار شود؟ این مسائل فرابخشی است و به طور کامل برعهده وزارت علوم نیست. وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در زمینه اشتغال موفق است؛ چرا که فارغ‌التحصیلان این دانشگاه‌ها بلافاصله وارد بیمارستان‌ها می‌شوند. آیا بستر عملیاتی در دست ما است؟ اگر بخواهیم طرحی نو دراندازیم باید نگاه فرابخشی داشته باشیم. شورای عالی آموزش عالی می‌تواند به این موضوع ورود کند.
برخی از طرح‌ها نیاز به اراده حاکمیت دارد
وی در پاسخ به این سوال خبرنگار ایسنا که "چرا به جای اینکه بسته‌های حمایتی که برای نخبگان درنظر گرفته‌اید، به دستگاه‌های دولتی برای استخدام دانش‌آموختگان سوبسید ارائه نمی‌دهید؟" اظهار کرد: این هم فکر خوبی است؛ ارائه مشوق به دستگاه‌های دولتی در اختیار وزارت علوم نیست و برعهده دولت است. اگر یک بخش بخواهد صاحب اعتبار شود به مصوبه دولت نیاز دارد. اجرای این ایده، به اراده کل حاکمیت نیاز دارد.
حدود ۱۰ درصد بودجه اختصاصی دانشگاه‌ها برای احداث خوابگاه‌های متاهلی صرف می‌شود
دکتر زلفی‌گل در بخش دیگری از این مصاحبه با اشاره به تصویب قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت درباره وضعیت خوابگاه‌های متاهلی توضیح داد: براساس قانون حمایت از جوانی جمعیت و خانواده، حدود ۱۰ درصد بودجه اختصاصی دانشگاه‌ها و دارایی‌ها برای احداث خوابگاه‌های متاهلی صرف می‌شود. تعداد زیادی از دانشگاه‌ها، پروژه ساخت خوابگاه‌های متاهلی را کلنگ زده‌اند. دانشگاه‌ها برای تامین مخارج هزینه‌های دانشگاه‌ها علاوه بر بودجه خود، از ظرفیت خیرین و واقفین استفاده می‌کنند. همچنین خوابگاه‌های مجردی در کانون توجه قرار دارند؛ برای این امر هم از ظرفیت خیرین و واقفین استفاده می‌کنیم تا به تمام متقاضیان خوابگاه‌ها خدمات ارائه دهیم. خوابگاه‌های خودگردان نیز در کانون توجه قرار گرفته‌اند، با حمایت‌هایی که در صندوق رفاه دانشجویی ارائه می‌دهیم بخشی از نیازهای دانشجویان را برطرف می‌کنیم.
وزیر علوم با بیان اینکه بسیاری از خوابگاه‌های خودگردان در دوران کرونا تغییر کاربردی دادند، تصریح کرد: صندوق رفاه دانشجویی به دانشگاه‌هایی که مشکل کمبود خوابگاه دارند برای اجاره ساختمان‌ها ودیعه‌ای ارائه می‌دهد. میزان ودیعه در شهرهای مختلف تغییر می‌کند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: ۹۲۰ واحد خوابگاهی با ظرفیت ۱۹۶ هزار دانشجو در سال ۱۴۰۰ را به ۱۰۲۱ بلوک خوابگاهی با ظرفیت ۲۱۴ هزار دانشجو در سال جاری افزایش داده‌ایم. همچنین ظرفیت خوابگاه‌های متاهلی که ۱۲۹۶ نفر در سال گذشته به ۱۵۰۴ نفر در سال جاری رسید.
وی ادامه داد: در ارتباط با بسته‌های تشویقی که به نخبگان در رشته‌های کم‌طرفدار اعطا می‌شود، بیان کردید که دستگاه‌های اجرایی به شراط استخدام این افراد مشمول دریافت بسته‌های تشویقی شوند. اگر عزم و اراده‌ای برای حل مشکلات داشته باشیم، راهکارها بروز پیدا می‌کند. ما از انتقادهای سازنده رسانه‌ها خوشنود می‌شویم، گاهی تلنگرهایی که می‌زنید، سبب می‌شود که تمرکز بیشتری بر مسائل داشته باشیم.
زمین‌های دانشگاه‌ها و وزارت علوم برای آیندگان است
دکتر زلفی‌گل درباره وضعیت زمین‌های وزارت علوم نیز تصریح کرد: زمین‌ها می‌توانند در آینده برای فناوری‌های جدید به کار گرفته شوند. به طور مثال، اگر دانشگاه تهران بخواهد یک دانشکده جدید احداث کند، به دلیل اینکه ظرفیت این دانشگاه تکمیل است؛ به ناچار باید در یک محل دیگر دانشکده‌ای احداث کند. زمین‌های وزارت علوم و دانشگاه‌ها برای آیندگان است؛ اگر از این زمین‌ها در شرایط کنونی استفاده کنیم، آیندگان متحمل هزینه‌های هنگفتی می‌شوند.
وزیر علوم در پایان تاکید کرد: رسانه‌ها برای نیاز محور کردن تحقیقات باید به ما کمک کنند. ما از رسانه‌ها انتظار داریم که عملکردهای خوب وزارت علوم مانند سامانه نیازها و ایده‌ها را برجسته‌کنند. حمایت‌ها سبب افزایش انرژی ما می‌شود.
