نشست «عقل سرخ»؛ سلسله نشست های اصحاب علوم انسانی در باب فهم و تبیین جهان مقاومت پس از سردار سلیمانی عصر امروز (دوشنبه، 14 بهمن) در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.
بر پایه این گزارش، حجت الاسلام والمسلمین «حمید پارسانیا» طی سخنانی با بیان اینکه ما مفاهیم مختلفی را برای گزاره ها و جوامع بشری داریم، گفت: یک مفهوم به حضور افراد و عدد انسان ها توجه دارد، اما مفاهیم دیگری نظیر قوم و قبیله، عشیره و طایفه نیز وجود دارند که غیر از مجتمع و جامعه است و به مفاهیمی فراتر توجه دارد. برخی از این مفاهیم به زمینه نژادی و خونی توجه دارند مانند قوم و عشیره و برخی به حوزه جغرافیایی مانند قریه. اما در این بین دو مفهوم وجود دارند که بیشتر به آن ابعاد انسانی توجه دارند و آن دو امت و ملت هستند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: در جهان مدرن همه این مفاهیم به نوعی وجود دارند، اما بر خلاف گذشته، امروزه صورت و سیرت دنیایی و سکولار یافته اند، در گذشته هر گروه و قبیله ای هویت خود را ذیل یک «توتم» معرفی می کرد، اما در جهان مدرن همه این موارد هویت سکولار یافتند و جغرافیا فقط به جهان طبیعی تنزل یافته و مفاهیم نیز برساخت می شوند. این تفاوت ها جدی است اما در میان این مفاهیم است که می خواهم در این مجال به مفهوم امت و ملت بپردازم که در فرهنگ اسلامی از اهمیت فوق‌العاده ای برخوردار هستند.
دایره شمول امت و ملت
حجت الاسلام پارسانیا تاکید کرد: امت بیشتر به حیثیت انسانی مساله می پردازد و ملت به جنبه فاعلی آن توجه دارد و به تعبیر فارابی یک عقل مستفاد، عقل سرخ به تعبیر سهروردی عقل ناب است.  همه از عقل سرخ بهره دارند اما با آن فاصله هم دارند. مفهوم دین و ملت به یکدیگر نزدیک هستند اما دین معنای عام تری دارد، دین سبک و شیوه زندگی است اما وقتی بر مدار فرمان الهی باشد انقیاد و تسلیم در برابر خدا را به همراه دارد.
این استاد حوزه علمیه تصریح کرد: این دین همان ملت است و عقل انسان ها که تامل و تفکر می کنند به شیوه ای از زندگی می رسد که همان دین است. امت گروهی هستند که قصد کردند. امت به جنبه قابلی و انسانی قضیه دین نظر دارد و ملت به جنبه فاعلی آن و تکوین جامعه ای که امت و ملت باشد منوط به قصد انسان ها است.
وی افزود: ابراهیم خود یک امت واحده است، قصد در یک فرد است که بروز می یابد و از سپهر خود که یک عالم معانی است به عالَم وارد می شود. وقتی که این مولفه در فرد موجه می شود در راستای زیست متناسب با او شکل می گیرد. ما تکوین امت و یا ملت اسلام را در رفتار و کنش آن می توانیم ببینیم، البته اینجا مقصود من از تحقق امت و ملت، فرد نیست بلکه در سطح واقعیت جهانی امروز به عنوان قطب فرهنگی تاریخی است که بروز و ظهور می یابد.
حجت الاسلام پارسانیا ابراز کرد: سردار شهید سلیمانی در درون خود، این نظام معنایی را محقق و به آن عمل کرد. امت اسلامی بیش از یک سده است که هویت معنایی خود را از دست داده و بعد از مواجهه با جهان مدرن در حاشیه با امت با قصد دیگری انسجام یافت.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: دولت‌ملت هایی که با مفاهیم مدرن شکل می گرفتند، تقسیم بندی هایی را انجام دادند و هر کدام در حاشیه نگاه مدرن ایجاد می شدند، حتی کشورهای عربی اسلامی خود را به عنوان ناسیونالیسم عربی مطرح کردند و تلاش ها و فعالیت های اجتماعی آنان بعد از آنکه قبله اول جهان اسلام به تصرف در آمد وجود داشت اما با ناسیونالیسم عربی مخالفت شد و سعی کردند قدرت را با رقابت میان این دو کسب کنند.
ایران از دیرباز کانون امت اسلامی بود
وی با بیان اینکه ایران از دیرباز کانون امت اسلامی بود، گفت: بدون شک مهمترین کانون فعالیت علمی و نظری ایران بود و کمتر جریان معرفتی را می بینیم که در ایران حضور نداشته باشد، طبیعی است که اگر قرار بود جهان اسلام خیزش دوباره ای داشته باشد، ایران مستعد بود و اساسا چارچوب انقلاب اسلامی ایران کاملا به حوزه فرهنگ و تمدن اسلامی باز می گشت چه اینکه امام راحل نیز از این تعابیر استفاده می کرد.
حجت الاسلام پارسانیا تصریح کرد: شاید در رقابت های جهانی و قطب های جهانی آن زمان، انقلاب اسلامی را به نوعی در چارچوب خود دانسته و آن را بازخوانی کردند اما این چنین نبود، هشت سال جنگ واقعا یک جنگ جهانی بود و بلوک شرق و غرب، هر دو موضع گرفتند و در این میان جبهه امتناع که عراق بود و با مساعدت بلوک شرق و هدایایی از بلوک غرب بهره می برد اما مرزهای مقاومت با مرزهای ایران پیوند خورده بود.
این محقق افزود: حال سوال آن است که آیا با فروپاشی بلوک شرق، بلوک غرب احساس کرد که جهان دارد تک ساحتی می شود؟ آنها دیدند که که چنین نیست و یک قطب بندی تمدنی در حال شکل گیری است و به تعبیر «هانینگتون» برخوردهای تمدنی، فوکویاما نیز از تعبیر پایان تاریخ استفاده کرد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در بخش دیگری از مباحث خود با بیان اینکه ناشیانه است که مسایل داخلی در سطح ایران، کشورهای اسلامی و ... را فقط داخل همان منطقه تحلیل کنیم، اظهار کرد: گفته می شود که سردار سلیمانی استراتژیست بی نظیری است، این نبوغ خاصی نمی خواهد بلکه فهم درست از صف آرایش جهانی داشت. سلیمانی با شهادت خود نشان داد که این امت تا کجا محقق شده و در چارچوب مرزهای ایران نیست. توجهی که به سردار سلیمانی شد متعلق به جامعه ایران نیست و نشان می دهد که این امت یک هویت گمشده نیست.
وی با بیان اینکه این امت بدون مواجهه جهانی نمی تواند تکون یابد، تصریح کرد: از یک طرف هویت و امت اسلامی و از سوی دیگر همه کسانی که در قبال نظام سلطه به او علقه دارند، این حلقه فقط حلقه امت اسلامی نیست بلکه تقابل با نظام سلطه است. حاج قاسم سلیمانی واقعیتی تاریخی اجتماعی است، او را باید در این در این چارچوب دید و نگریست.
این استاد حوزه و دانشگاه در پایان خاطرنشان کرد: امت اسلامی هویت متعالی دارد، تنها شهید سپهبد سلیمانی نیست که این ویژگی متعالی را یافته بلکه هر کس جا پای او بگذارد در میان امت اسلام این جایگاه را دارد. آدم ها وقتی جایی جمع می شوند آن هویت خود را می یابند، انقلاب اسلامی دائما با این خیزش های جمعی خود را تثبیت کرد. بین سلیمانی و امت دیالکتیک برقرار است اما این امت است که سلیمانی را سلیمانی کرد. سلیمانی در نفس خود یک امت واحده بود اما این مهم بعد از شهادتش در متن جامعه خود را نشان داد و جامعه در آیینه وجود او می بیند و از این مولفه به همان وجدان دینی جامعه تعبیر می شود.