تاریخچه و معرفی شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی
ماموریت و اهداف
شکل گیری شورای تحول
رهبر انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله خامنه ای که طی دو دهه گذشته بارها در باب اهمیت علوم انسانی و ضرورت تحول آن سخن گفته بودند و در برهه ای با تأکید بر «اسلامی شدن دانشگاهها»، تحول در علوم انسانی را نیز یکی از نتایج اسلامی شدن دانسته بودند، در تاریخ 6 / ۸/ 1388 در دیداری با استادان دانشگاهها در ماه مبارک رمضان چنین فرمودند:
«.... طبق آنچه که به ما گزارش دادند، در بین مجموعهی عظیم دانشجویی کشور که حدود سه میلیون و نیم مثلاً دانشجوی دولتی و آزاد و پیام نور و بقیهی دانشگاه‌های کشور داریم، حدود دو میلیون دانشجویان علوم انسانیاند! این به یک صورت، انسان را نگران میکند. ما در زمینهی علوم انسانی، کار بومی، تحقیقات اسلامی چقدر داریم؟ کتاب آماده در زمینه های علوم انسانی مگر چقدر داریم؟ استاد مبرزی که معتقد به جهانبینی اسلامی باشد و بخواهد جامعه شناسی یا روانشناسی با مدیریت یا غیره درس بدهد، مگر چقدر داریم، که این همه دانشجو برای این رشته ها میگیریم؟ این نگرانکننده است. بسیاری از مباحث علوم انسانی، مبتنی بر فلسفههایی هستند که مبنایش مادیگری است، مبنایش حیوان انگاشتن انسان است، عدم مسئولیت انسان در قبال خداوند متعال است، نداشتن نگاه معنوی به انسان و جهان است. فرض کنیم این علوم انسانی را ترجمه کنیم، آنچه را که غربی‌ها گفتند و نوشتند، عيناً ما همان را بیاوریم به جوان خودمان تعلیم بدهیم، در واقع شکاکیت و تردید و بی اعتقادی به مبانی الهی و اسلامی و ارزشهای خودمان را در قالب های درسی به جوان ها منتقل کنیم؛ این چیز خیلی مطلوبی نیست. این از جمله ی چیزهایی است که بایستی مورد توجه قرار بگیرد؛ هم در مجموعه های دولتی مثل وزارت علوم، هم در شورای عالی انقلاب فرهنگی، هم در هر مرکز تصمیم گیری که در اینجا وجود دارد؛ اعم از خود دانشگاه ها و بیرون دانشگاه ها. به هر حال نکته ی بسیار مهمی است.»
در پی این سخنان، شورای عالی انقلاب فرهنگی خود را مخاطب اول و اصلی این خطاب دانست و دبیرخانه آن شورا از کمیسیون ارتقاء علوم انسانی که از مدتی پیش کار خود را در آن دبیرخانه آغاز کرده بود، خواست تا برای تأمین این مقصود اهتمام و تسریع بیشتری به خرج دهد. کمیسیون مذکور در تاریخ 07/ 07/ 1388 پیشنهاد خود را به شورا تسلیم کرد و شورا بر پایه آن پیشنهاد در جلسه ۶۵۰ خود به تاریخ 21 /08/ 1388 یک شورای تخصصی را به عنوان مرجعی ثابت برای تحول و سیاستگذاری و نظارت بر حوزه علوم انسانی تعیین کرد و آیین نامه تشکیل شورای تخصصی تحول و ارتقاء علوم انسانی را به تصویب رساند و آن را پس از امضای رئیس جمهور به مرحله اجرا درآورد.
دیدگاه ها و مصوبات
الف - راهبردها
شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی از ابتدای فعالیت خود، اصول زیر را به عنوان راهبردهای حاکم بر خطمشی خود پذیرفته و تصویب کرده است:
1. تحول در علوم انسانی به معنای واقعی و درست آن، کاری است که باید به دست استادان و دانشمندان متخصص در هر رشته و با تشخیص و پیشنهاد آنان صورت گیرد. شورا نمیتواند و نباید راساً در خصوص جنبههای تخصصی رشتهها تصمیمگیری کند. وظیفه شورا سیاستگذاری و برنامه ریزی و هدایت و هماهنگی و نظارت است. شورا در امر تحول، عمدتاً وظیفهای ستادی بر عهده دارد.
۲. همکاری و هماهنگی با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری همواره ضرورت دارد. شورا در نیل به آرمانهای خود باید واقعیتهای پیش روی مدیران وزارت علوم را در نظر داشته باشد. تعیین حد و مرز وظائف شورا و وزارت علوم بسیار مهم است و مراحل و نحوه تصمیمگیری در شورا و وزارت علوم و نحوه پیوند آن دو باید به صورت دقیق و روشن شناخته و تعریف شود. طبیعی است که این همکاری و هماهنگی متقابل میباید در چارچوب آیین نامه تشکیل شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی که مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی است و وظیفه شورا را معین کرده صورت پذیرد.
3. تحول در علوم انسانی بر مبنای رویکرد اسلامی بدون بهره مندی از ظرفیت حوزههای علمیه و عالمان دینی امکانپذیر نیست، از این رو شورای تحول ارتباط وثیق و همکاری گستردهای با حوزههای علمیه بویژه حوزه علمیه قم داشته است.
4. تحول در علومانسانی امری دفعی و قطعی و یک بار برای همیشه نیست، بلکه فرایندی است که باید به جد آغاز شود و به صورت جدی استمرار داشته باشد. با این حال میتوان تحولات را به سه دسته کوتاه مدت، میان مدت و درازمدت تقسیم کرد. تحولات کوتاه مدت، عموماً ماهیت سلبی دارند و تحولات میانمدت، جنبه ترمیمی و تحولات درازمدت، تولیدی و ایجابیاند.
5. ورود به همه رشته‌های علوم انسانی لااقل در ابتدای کار نه ضروری و نه ممکن و نه مفید است. بنابراین باید متناسب با امکانات، در قدم اول به سراغ رشته هایی رفت که تحول در آنان اولویت دارد. شورا هفده رشته زیر را در میان همه رشته های علوم انسانی واجد اولویت شناخت:
| فلسفه |
علوم اقتصادی |
فرهنگ، ارتباطات و رسانه |
| فلسفه دین و کلام جدید |
علوم اجتماعی |
مدیریت |
| روانشناسی |
علوم سیاسی |
تاریخ |
| مشاوره |
حقوق |
معماری |
| تعلیم و تربیت |
زبان و ادبیات خارجی |
شهرسازی |
| مطالعات زنان و خانواده |
هنر |
|
6. شورا تصویب کرد برای آگاهی از نظر کارشناسانه و عالمانه در هر یک از رشته های مورد نظر خود از گروهی از استادان متخصص و با تجربه هر رشته که هم مورد احترام همکاران و دانشجویان خود باشند و هم به ضرورت تحول در علومانسانی در رشته خود معتقد باشند دعوت کند تا کارگروه خاص آن را تشکیل دهند و امر تحول در آن رشته را در چارچوب مصوبات کلی و عمومی شورا بر عهده گیرند و پیشنهادهای لازم را پس از بحث و بررسی تهیه و به شورا تسلیم کنند. دعوت از این افراد، البته به معنی نفی ضرورت استفاده از استادان دیگر هر رشته نیست و تعیین ساز و کار همکاری با دیگر استادان هر رشته بر عهده همین کارگروهها نهاده شده است.
7. شورا در عین حال که تحول در علوم انسانی به ویژه رشته‌های هفدهگانه اولویت یافته را ضروری میداند، نوع و نحوه تحول را بر حسب رشتهها متفاوت میداند و فيالمثل معتقد است اصلاحات و تحولات لازم برای رشتهای مانند «زبانهای خارجی» با اصلاحات و تحولات رشته دیگری مانند «روانشناسی» یا «جامعه شناسی» و «حقوق» و «فلسفه» متفاوت است و در این باب باید به صورتی جدی و واقعبینانه قائل به تفصیل بود.
8. شورا استفاده از تجربه و توان و دستاوردهای همه مؤسسات و نهادها و اشخاصی را که سابقاً در عرصه تحول در علومانسانی فعالیت کرده یا هم اکنون فعالیت میکنند ضروری میداند و مخصوصاً همکاری حوزه و دانشگاه را در این امر واجد اهمیت بسیار میداند و خود را موظف به یافتن راه‌های جلب همکاری‌ها و تأمین ساز و کارهای لازم میشناسد. شورا در عین حال معتقد است که مدیریت تحول باید مدیریتی واحد و در اختيار شورا باشد. شورا خود را از نتایج حاصله توسط دانشمندان مسلمان غیرایرانی در خارج از کشور نیز بی نیاز نمیشناسد.
9. شورا تحول و ارتقاء علوم انسانی را به معنی مخالفت با همه دستاوردهای مدرن در علوم انسانی و نفی آنها نمیداند. آنچه اصل است و مهم است داشتن بینشی مستقل است و نفی تقلید کورکورانه، که درست نقطه مقابل مخالفت با موافقت کورکورانه است.
10. در تحول علوم انسانی، نباید از جنبه کاربردی بودن این علوم غفلت شود و تحول نباید صرفاً به مطالب مفهومی و کلی محدود شود، بلکه افزایش سودمندی و کارآمدی عملی برای رشته‌های علومانسانی نیز میباید در کنار تحولات مفهومی و بنیادی مورد توجه باشد.
11. شورا در عین حال که معتقد است تحول در علوم انسانی باید به نحو جدی و بیوقفه دنبال شود معتقد است در این امر خطیر باید از هر گونه سطحینگری و شتابزدگی و شعارزدگی تبلیغاتی اجتناب شود و حساسیتهای موجود در فضاهای دانشگاهی در کلیه مراحل مورد توجه قرار گیرد.
ب- راه کارها
شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی، به موازات تعریف و تدوین راهبردهای خود سعی کرد راهکارهایی را نیز پیشبینی کند، اهم این راهکارها از این قرار است:
1. شورا از کارگروهها خواست بررسیها و مطالعات خود را در تحول علوم انسانی، به چهار موضوع کلی زیر تفکیک کند:
- تدوین و بازنگری برنامه‌های آموزشی، درسی، متون و محتوای کتابها
- ارتباط با استادان
- ارتباط با دانشجویان
- پایاننامه ها و مجلات پژوهشی هر رشته
شورا در حقیقت با تعیین این چهار حوزه، معتقد است بنای فعلی و آینده رشته‌های علوم انسانی بر «کتب درسی»، «استاد»، «دانشجو» و «پایاننامهها و مجلات» استوار است.
2. مقصود از تحول و ارتقاء علوم انسانی، تحول و ارتقاء مبتنی بر چهار مواضع زیر است:
- تعالیم اسلامی
- رویکرد بومی
- رویکرد روزآمدی
- رویکرد کارآمدی
3. در بررسیهایی که در هر کارگروه صورت میگیرد، مناسب است در هر یک از موضوعهای چهارگانه (کتاب، استاد، دانشجو، پایاننامهها و مجلات) بر حسب هر یک از مواضع چهارگانه فوق به آسیبشناسی وضع موجود اولویت داده شود و پیشنهادها و راه حلها بر پایه شناخت آسیبهای موجود استوار شود.
4. شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی بر اساس توافق با وزیر علوم، تحقیقات و فناوری تصویب کرد که کارگروه‌های هفده گانه معین شده با کمیته‌های هم نام همین رشته ها در شورای عالی برنامه ریزی وزارت علوم بر اساس ضوابطی ادغام شوند، تا هماهنگی ساختاری لازم میان شورا و وزارت علوم بهتر تأمین شود. این کارگروهها در یکدیگر ادغام شد و با عنوان جدید «کارگروه‌های ویژه شورای تحول و شورای برنامه ریزی» آغاز به فعالیت کرد و آیین‌نامه جدیدی برای آن تصویب و به کارگروه های مربوط ابلاغ شد.
کارگروه های تخصصی
مهم‌ترین مأموریت کارگروهها، تهیه و تصویب برنامه‌های آموزشی و درسی (تدوینی بازنگری) به همراه عناوین دروس، سرفصل‌ها و منابع مرتبط است. اعضای این کارگروهها متشکل از اساتید برجسته و خبره دانشگاه‌های برتر کشور هستند که طی فرایند انتخابات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تعیین و احکام آنها صادر شده است. عناوین کارگروهها در ادامه آمده است:
کارگروه تخصصی شورای تحول (و شورای گسترش و برنامه‌ریزی وزارت عتف)
کارگروه های با ماموریت ویژه (5 کارگروه)
جناب آقای دکتر میثم لطیفی
مدیر محترم کارگروه تخصصی مشاغل علوم انسانی، علوم اجتماعی و هنر شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی |
جناب آقای دکتر سروش قاضی‌نوری
مدیر محترم کارگروه تخصصی تدوین نوآورانه آیین‌نامه ارتقاء اعضای هیات علمی شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی |
جناب آقای دکتر مهدی الیاسی
مدیر محترم کارگروه تخصصی فناوری و نوآوری در علوم انسانی، علوم اجتماعی و هنر شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی |
| کارگروه پژوهش |
کارگروه تدوین نقشه جامع علوم انسانی، اجتماعی و هنر |
|
به طور میانگین اعضای هر کارگروه حدود 12 نفر و متشکل از رییس و اعضای اصلی است. همچنین هر کارگروه یک دبیر دارد که با حکم دبیر شورای تحول منصوب شده و مسئول پیگیری امور کارگروه و ارتباط با دبیرخانه شورای تحول است. در جلسات کارگروهها برخی اساتید به ضرورت به‌صورت مدعو نیز حضور دارند. همچنین اغلب کارگروهها یک تا چند کمیته تخصصی فرعی ذیل خود دارند که به صورت موضوع محور بوده و برای تدوین یا بازنگری برنامه مشخصی و برای مدت محدود ایجاد می‌شوند. تعداد اعضای کارگروهها و کمیته‌های تخصصی، بیش از 500 نفر هستند که در مجموع حدود 2000 جلسه تشکیل داده‌اند.
شبکه‌سازی (تحت وب) تحول و ارتقاء علوم انسانی
با هدف شبکه‌سازی و استفاده از ظرفیت اساتید علوم انسانی سراسر کشور، اقدامات زیر در دو سال اخیر در معاونت امور کارگروهها، انجام شده است:
- نظر‌سنجی و اعتبار‌بخشی بسته پیشنهادی «عنوان‌های بازنگری شده رشته- گرایش‌های علوم تاریخی در مقطع کارشناسی ارشد» از کلیه گروه‌های تاریخ دانشگاه‌های سراسر کشور.
- استفاده از نظرات و پیشنهادهای تمام اساتید دانشکده‌های اقتصاد سراسر کشور برای ایجاد گرایش جدید و با اصلاح و بازنگری گرایش‌های موجود در دوره کارشناسی ارشد رشته علوم اقتصادی.
- طراحی نشست‌های هم‌اندیشی با استفاده از ظرفیت نخبگانی علوم انسانی.
- با هدف افزایش سطح کنشگری جامعه علمی کشور، در یک سال اخیر نشست‌هایی در قالب اندیشه‌ورزی و آینده‌نگری با مشارکت کارگروه‌های تخصصی برگزار شده است که عناوین آن به‌شرح زیر است:
- برگزاری نشست با عنوان «بررسی و تحلیل وضعیت موجود و آینده بحران کرونا از ابعاد مختلف»
- برگزاری نشست تخصصی معرفی و تبیین برنامه درسی دوره کارشناسی رشته «سیاستگذاری اجتماعی» با همکاری تیم تدوین‌کننده برنامه.
- تهیه بسته پیشنهادی اجرای طرح با عنوان «آموزش سرفصل‌های تحولی رشته مشاوره برای اساتید مشاوره کشور» با همکاری اعضای کارگروه تخصصی مشاوره.
1. این‌ها کارگروه‌های اصلی هستند اما هر یک از این کار گروه‌های اصلی، شماری کارگروه فرعی یا زیر کارگروه دارند که برنامه‌های گرایش‌ها یا رشته‌های گوناگون کار گروه اصلی در آن کار گروه بررسی و آماده می‌شود.
