جایزه مصطفی (ص) هر دو سال یک بار به دو تن از دانشمندان و پژوهشگران جهان اسلام برای قدردانی از تحقیقات و مطالعات کاربردی و نوین اعطا می‌شود. پیامبر اسلام همواره بر علم‌آموزی تأکید داشت و به همین دلیل نیز جایزه مصطفی به یکی از القاب بنیان‌گذار اسلام متبرک شده است. جایزه مصطفی (ص) در سال ۹۱ به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید تا زمینه‌ساز همکاری و توسعه علمی و فناوری در جوامع اسلامی باشد. شورای سیاست‌گذاری جایزه مصطفی (ص) که بر روند اعطای این جایزه نظارت می‌کند، شامل دانشگاه‌ها و مراکز بزرگ علمی ایران وجهان اسلام می‌شود. برگزاری جایزه مصطفی بر عهده پارک فناوری پردیس است.
چارچوب جایزه مصطفی (ص) پس از بررسی ۳۰۰ جایزه علمی و فناوری بین‌المللی شامل جایزه نوبل، جایزه کاولی، جایزه ملکه الیزابت، مدال فیدلز، جایزه ژاپن و جایزه یونسکو و چهار جایزه داخلی شامل جایزه خوارزمی، رازی، فارابی و ابن‌سینا شکل گرفت. این جایزه که بسیاری آن را نوبل اسلامی می‌خوانند، با درک درست از ضرورت‌های دانشمندان جهان اسلام پایه‌گذاری شد.
*محرومیت دانشمندان مسلمان از جوایز علمی
بیشتر جوایز علمی و فناوری مهم جهان نه تنها در کشور‌های غربی برگزار می‌شود بلکه نامزد‌های این جوایز نیز از کشور‌های غربی انتخاب می‌شوند. از سوی دیگر نقش دانشمندان جهان اسلام در جوایز بین‌المللی بسیار کمرنگ است به‌طوری که در میان بیش از ۸۰۰ جایزه اهدایی نوبل تنها پنج نفر از برندگان مسلمان هستند.
محور اصلی جایزه مصطفی (ص) شناسایی و معرفی برترین‌های علم و فناوری جهان اسلام است و نامزد‌های آن نیز از دانشمندان مسلمان انتخاب می‌شوند. در کنار اعطای مدال مصطفی (ص) و لوح تقدیر، به برگزیدگان جایزه مصطفی (ص) ۵۰۰ هزار دلار آمریکا هدیه ویژه تعلق می‌گیرد که از راه وقف دارایی‌های مؤسسات بزرگ اقتصادی، سرمایه‌گذاران و علاقه‌مندان به رشد علمی جوامع اسلامی تأمین می‌شود.
افزایش سطح همکاری و هم‌افزایی در حوزه علم و فناوری در کشور‌های اسلامی با تأکید بر فناوری‌های پیشرفته، زمینه‌سازی برای رشد و شکوفایی تمدن نوین اسلامی، ایجاد فضای همکاری و تعامل میان متخصصان و دانشمندان کشور‌های اسلامی و معرفی جایزه مصطفی (ص) به‌عنوان یکی از نماد‌های مهم شایستگی و برتری علمی در سطح جهان از اهداف این جایزه است.
جایزه مصطفی (ص) در چهار حوزه ارتباطات و اطلاعات، زیستی و پزشکی، نانو و عمومی به برگزیدگان اهدا می‌شود. حسن ظهور رئیس کارگروه علم و فناوری ارتباطات و اطلاعات در پاسخ به پرسش که چرا توجه ویژه‌ای به سه حوزه ارتباطات و اطلاعات، زیستی و پزشکی و نانو شده است، گفت: از آن‌جایی‌که رشته‌های همگرا در حال حاضر اهمیت ویژه‌ای در جهان دارند، تصمیم گرفته شد که روی سه حوزه نانو، بایو و ارتباطات و اطلاعات مانور ویژه‌ای داده شود.
*شاخص‌های انتخاب و ارزیابی آثار جایزه مصطفی (ص)
سیدعلی عمرانی، رئیس کارگروه جایزه مصطفی (ص)، در گفتگو با خبرنگار آنا در خصوص شاخص‌های علمی بنیاد مصطفی (ص) برای ارزیابی نامزد‌ها بیان کرد: شاخص‌های ارزیابی سه پایه اصلی دارد. ابتدا خود اثر که باید شاخص و مؤثر باشد، در لبه‌های دانش باشد، تحولی ایجاد کرده یا در یک مقطعی از زمان تحولی ایجاد کرده یا ظرفیت ایجاد تحولی را در آینده نزدیک را داشته باشد. درواقع در فرآیند داوری مشخص شود که اثر نامزد شده، در یک سال آینده در یکی از حوزه‌های علمی تحولی ایجاد خواهد کرد.
وی افزود: اثر علمی باید بتواند در زندگی بشر تأثیر به‌سزایی ایجاد کند؛ بنابراین پژوهش یا کار علمی که بسیار مغتنم است، اما به اثر تبدیل نشده، مخاطب جایزه مصطفی نیست. البته به این معنی نیست که ارزش چنین فعالیت‌های علمی را مورد بررسی و چالش قرار بدهیم. هدف جایزه مصطفی فعالیت‌ها یا آثار علمی است که در قالب محصول یا خدمات منجر به تأثیرگذاری در جامعه یا زندگی مردم شده است.
رئیس کارگروه جایزه مصطفی (ص) بیان کرد: در نهایت هم پایه خود دانشمند است که باید صاحب پیشینه‌ای قوی در حوزه‌ای که نامزد شده است، باشد. هم‌چنین باید از صلاحیت علمی و عمومی مناسبی برخوردار باشد تا شأنیت این را داشته باشد که در مقام یک الگوی علم و فناوری مورد تقدیر قرار بگیرد. ذیل این سه ستون زیرشاخص‌های مختلف کمّی و کیفی در سه مرحله اصلی داوری طراحی شده که داور‌های بین‌المللی و افراد شاخص در حوزه‌ای که اثر نامزد شده، در خصوص آن نظر می‌دهند، داوری می‌کنند و درنهایت جمع‌بندی صورت می‌گیرد و برای دریافت جایزه معرفی می‌شود.
*چه کسانی نامزد دریافت جایزه مصطفی (ص) می‌شوند؟
براساس مصوبه شورای سیاست‌گذاری جایزه مصطفی (ص) جهان اسلام به صورت جامعی تعریف شده است. تمام اتباع کشور‌های اسلامی فارغ از مذهب و جامعه علمی در جامعه هدف جایزه مصطفی (ص) قرار می‌گیرند. هم‌چنین تمام مسلمان‌های کشور‌های غیراسلامی هم در جامعه هدف جایزه مصطفی (ص) و بنیاد علم و فناوری مصطفی (ص) می‌گنجند. درواقع از تمام مردم جهان فقط غیرمسلمان‌های مقیم کشور‌های غیراسلامی جامعه مخاطب مستقیم جایزه مصطفی (ص) نیستند. با این حال بنیاد مصطفی (ص) از مشاوره این افراد، از حضور آن‌ها در برنامه‌های علمی، از تأثیرگذاری و ایجاد شبکه همکاری با آن‌ها استفاده کرده و محدودیت و مرزبندی ندارد.
تنها دانشمندان برجسته جهانی و نهاد‌های علمی و فناوری برتر مورد تأیید دبیرخانه جایزه مصطفی (ص) می‌توانند نامزد‌های جایزه علمی و فناوری مصطفی (ص) را معرفی کنند. افراد نمی‌توانند شخصاً خود را نامزد دریافت جایزه کنند و اثر دانشمند و پژوهشگر نیز نباید برنده چند جایزه مشهور و معتبر بین‌المللی باشد. جایزه مصطفی (ص) به فرد متوفی اعطا نمی‌شود.
*در دور اول جایزه مصطفی (ص) چه گذشت؟
نخستین آیین اعطای جایزه مصطفی (ص) چهار دی ماه سال ۱۳۹۴ در تالار وحدت با حضور ۶۰ نفر از دانشمندان برتر از ۲۵ کشور جهان برگزار شد. جکی یینگ در حوزه علم و فناوری نانوزیستی و عمر یاغی در علم و فناوری نانو برگزیدگان جایزه مصطفی (ص) ۲۰۱۵ بودند.
جکی یینگ دانشمند اهل چین تایپه به دلیل تلاش‌هایش برای ساخت مواد و سیستم‌های پیشرفته زیستی با ساختار نانویی و انواع کاربرد‌های جالب از جمله ساخت نانوذرات پلیمری در سیستم‌های پاسخ محرک برای دارورسانی هوشمند در بدن موفق به دریافت جایزه مصطفی (ص) در سال ۲۰۱۵ شد. یینگ رئیس و مؤسس مؤسسه مهندسی زیستی و نانو فناوری سنگاپور و عضو هیئت علمی موسسه فناوری ماساچوست (MIT) است.
عمر یاغی قائم مقام موسسه علوم نانو انرژی کاولی و عضو هیئت علمی دانشگاه برکلی در کالیفرنیا است که برای طراحی و تولید طبقاتی از ترکیبات با عنوان چارچوب‌های فلز آلی، چارچوب‌های زئولیت ایمیدزولات و چارچوب‌های کوالانسی آلی جایزه دور نخست جایزه مصطفی (ص) را از آن خود کرد.
*در دور دوم جایزه مصطفی (ص) چه گذشت؟
دوره دوم جایزه مصطفی دوازدهم آذر سال ۱۳۹۶برگزار شد که سامی ارول گلنبه در حوزه علم و فناوری اطلاعات و ارتباطات و محمدامین شکراللهی در نظریه اطلاعات موفق به کسب جایزه‌های این دوره شدند. گلنبه که عضو آکادمی علوم ترکیه و عضو هیئت علمی کالج سلطنتی لندن است، برای اختراع شبکه‌های جی (G) یا شبکه‌های گلنبه جایزه مصطفی (ص) را از آن خود کرد.
به کمک شبکه‌های جی می‌توان عملکرد سیستم‌های اطلاعات و ارتباطات که تلفیق‌کننده توابع مهم کنترل هستند را از طریق ریاضیات ارزیابی کرد. گلنبه مدل جدیدی از شبکه عصبی احتمالی جهش‌یافته را مطرح کرد که به شبکه عصبی تصادفی نیز معروف است. وی با طراحی راه‌حل ریاضی و الگوریتم‌های یادگیری این مدل موفق به استفاده از آن در مشکلات مهندسی و نیز در مشکلات زیستی شد.
محمدامین شکراللهی دانشمند ایرانی مخترع اصلی کد‌های رپتور است. کد رپتور پیشرفته‌ترین کد تصحیح خطای پیشرو برای شبکه‌های دیتاست که با استفاده از آن می‌توان فلوچارت‌های هوشمند با قابلیت تبدیل به کد برنامه رسم کرد.
منبع:  خبرگزاری صدا و سیما