«اقتصاد دانش‌بنیان»، «زیست‌بوم فناوری»، «اکوسیستم نوآوری» و واژه‌هایی از این دست که بوی کارآفرینی، اشتغال و توسعه اقتصاد می‌دهد را از زبان سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رئیس جمهور زیاد شنیده‌ایم.
شاید حتی خیلی‌ها از این همه تکرار و تأکید بر روی چند واژه که بهتر است بگوییم دیگر به کلیدواژه‌های ستاری تبدیل شده است، تعجب کرده باشند و برای‌شان سؤال شده باشد که چرا معاون علمی رئیس جمهور در بیشتر سخنرانی‌هایش از همین چند واژه استفاده می‌کند.
اتفاقا این موضوع برای خبرنگاران رسانه‌ها هم سؤال شده بود، تا زمانی که ستاری خودش علت این همه تکرار و تأکید را در نهادینه کردن اقتصاد دانش‌بنیان و زیست بوم فناوری دانست و دوباره بر اهمیت این موضوعات در توسعه اقتصاد کشور تأکید کرد.
حالا که با گذشت چند سال از تأکیدات ستاری، این موضوعات تا حدی نهادینه شده و بیشتر دانشگاهیان و حتی مردم عادی در جامعه با این واژه‌ها آشنا هستند، ما هم به سراغ او رفتیم تا بدانیم به طور کلی وضعیت علمی کشور چگونه است و چه چشم‌اندازی برای آن در نظر گرفته شده، سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور و رئیس بنیاد ملی نخبگان که خود از نخبگان کشور است در این باره توضیحاتی داد و با اشاره به پیشرفت علم و فناوری کشور، توصیه‌های مقام معظم رهبری را یک چراغ راهنما برای حرکت دانشگاهیان و مسؤولان حوزه علم و فناوری کشور در مسیر پیشرفت برشمرد و توصیه‌های رهبری را میان‌بری برای حرکت محققان کشور در جاده پیشرفت علمی دانست.
فارس: رهبر معظم انقلاب بر پیشرفت‌های علمی کشور بسیار تأکید کردند، شما به عنوان متولی اصلی علم و فناوری کشور وضعیت علم و فناوری ما را در حال حاضر به چه صورت می‌بینید؟
ستاری: بله مقام معظم رهبری بر پیشرفت علم و فناوری بسیار تأکید دارند و اتفاقا تأکیدات ایشان در پیشرفت علمی کشور بسیار هم مؤثر بوده است به طوریکه واقعا کشور بسیار در زمینه علم و فناوری پیشرفت کرده است.
مقام معظم رهبری همواره راه‌های میانبر مانند بهره‌گیری از نوآوری‌ها را به محققان نشان داده اند
ما در تولید علم دنیا رتبه پانزدهم را داریم و این پیشرفت قابل انکار نیست، البته عامل اصلی این پیشرفت هم مقام معظم رهبری بوده‌اند که همیشه راه‌های میانبر را به ما نشان داده‌اند.
حمایت‌های مقام معظم رهبری در بخش قانون‌گذاری در توسعه شرکت های دانش بنیان کمک بسیاری کرده است، معافیت‌هایی که برای شرکت های دانش بنیان مجوز داده‌ایم با دستور رهبر معظم انقلاب بوده است.
فارس: البته برخی با لوث کردن پیشرفت‌های ایران می‌گویند پیشرفت علم و فناوری کشور فقط در زمینه تولید علم بوده در صورتیکه ما باید در تجاری سازی هم پیشرفت کنیم.
ستاری: اینگونه نیست که پیشرفت علمی ایران فقط در زمینه تولید علم باشد، ما علاوه بر تولید علم و مقاله در زمینه هایی مانند توسعه مراکز رشد و شرکت های دانش بنیان، تجاری سازی محصولات و فروش آن، به دست گرفتن بازارهای بین المللی و غیره نیز به جایگاه خوبی دست یافتیم.
* فناوری باید در اقتصاد کشور اثرگذار باشد
فارس: در چه بخشی هنوز مشکل داریم؟
ستاری: ما می‌خواهیم ایران به گونه‌ای باشد که فناوری در اقتصاد کشور تاثیر گذار باشد، ما باید علم را به ثروت تبدیل کنیم و به همین دلیل در این چند ساله تأکید مستمر ما بر روی اکوسیستم و زیست بوم فناوری بود.
* باید از اقتصاد نفتی خارج شده و اقتصاد دانش بنیان داشته باشیم
فارس: اتفاقا درسخنرانی‌هایتان نیز از واژه‌هایی مانند اکوسیستم و زیست بوم فناوری بسیار استفاده می کنید، علت این تکرار و تأکید چیست؟
ستاری: تأکید بر روی زیست بوم فناوری به این دلیل است که این مسأله اهمیت بسیاری دارد، ما باید از اقتصاد نفتی خارج شده و اقتصاد دانش محور را نهادینه کنیم، برای این منظور نیز با پول دولت و پول نفت به جایی نمیرسیم بلکه ما باید از طریق ظرفیت نیروی انسانی‌مان پیشرفت کنیم.
برای توسعه اقتصاد باید از اقتصاد نفتی که در آن نفت میفروشیم تا اجناس موردنیازمان را از کشورهای دیگر بخریم خارج شده و اقتصاد دانش بنیان را نهادینه کنیم
در اقتصاد نفتی، ما نفت را میفروشیم و اجناس مورد نیازمان را از کشورهای دیگر وارد می‌کنیم و مردم هم از آن اجناس استفاده می‌کنند اما این معنای اصلی توسعه نیست، برای توسعه باید صنعت‌مان را بسازیم که این کار از طریق شرکت‌های دانش‌بنیان ممکن است.
در اقتصاد دانش‌بنیان چیزی به نام خام‌فروشی وجود ندارد، نه اینکه فقط خام فروشی در حوزه نفتی باشد، در تمام زمینه ها نباید خام فروشی داشته باشیم یا لااقل باید کاهش یابد.
* باید به سمت ایجاد زیست‌بوم فناوری برویم
ایران با تاریخ بیش از 6 هزار ساله دارای فرهنگ غنی علم و تجارت است بنابراین ما نباید اقتصادمان را وابسته به نفت بدانیم.
کشوری که اقتصاد وابسته به نفت یا هرگونه خام فروشی داشته باشد نیازی به مراکز علم و فناوری ندارد چرا که نیازهای مردم در چنین کشوری با فروش نفت و واردات محصولات موردنیاز مردم از کشورهای دیگر تأمین می‌شود بنابراین متخصصان و دانشگاهیان نیز در چنین کشوری مهاجرت را ترجیح می‌دهند زیرا احساس می کنند کشورشان به تولیدات آن‌ها نیازی ندارد، ما نباید اینگونه باشیم چرا که چنین اقتصاد وابسته به نفتی دقیقا همان چیزی است که دشمنان می‌خواهند، باید به سمت ایجاد و توسعه زیست بوم دانش بنیان برویم زیرا رکن اصلی در این زیست بوم، نیروی انسانی است که با نوآوری و خلاقیت نیاز مردم را تأمین می کند.
بارها گفته‌ام که ما 4.5 میلیون دانشجو و تعداد بسیاری دانش آموخته داریم این‌ها باید در مسیر اقتصاد دانش بنیان وارد شده و مشکلات صنعت کشور را شناسایی و حل کنند.
در حال حاضر ما صنعت نداریم بلکه کارخانه‌هایی داریم که نیاز چندانی به کار کردن و اتصال به دانشگاه ندارد اما وقتی صنعت ساخته شود ارتباط با دانشگاه نیز پدید می‌آید، ما باید بتوانیم راه‌های جدید و نو را پیدا کرده و آن را توسعه دهیم، مانند کارهایی که در حوزه نانوفناوری صورت گرفته است.
* تفاوت های اقتصاد نفتی و اقتصاد دانش بنیان در چیست؟
فارس: توسعه استارت‌آپ‌ها و شرکت های دانش بنیان نیز بر همین مبنا صورت می‌گیرد؟
ستاری: بله، ما استارت‌آپ‌ها را مکانی برای ساخته شدن نیروی انسانی می‌دانیم که دانشجویان‌مان در آن‌جا برای ورود به بازار پرورش می‌یابند و به اکوسیستم و زیست بوم اقتصاد دانش محور وارد می‌شوند.
در اقتصاد نفتی اگر دولت پولی نداشته باشد اشتغال ایجاد نمی‌شود و کارخانه ها رونق نمی یابد زیرا همه کار با پول نفت و دولت انجام می‌شود اما در اقتصاد دانش بنیان، دولت زیرساخت ها را تامین می کند و توسعه از طریق پول درآمدزایی کارآفرینان صورت می‌گیرد.
در اقتصاد دانش بنیان بخش خصوصی فعال می شود و دولت فقط زیرساخت ها را مهیا می‌کند، در این مدل اقتصاد دولت دیگر فربه نیست بلکه بسیار کوچک و چابک می‌شود.
در حال حاضر شتاب‌دهنده‌های بخش خصوصی برای توسعه اکوسیستم فناوری بسیار فعال شده اند به طوریکه که بیش از 80 شتاب دهنده در سراسر کشور داریم و ما نیز از آن ها حمایت می کنیم.
* فعالیت استارت آپ‌ها در زمینه علوم انسانی
فارس: در بخش علوم انسانی هم استارت آپ داریم؟
ستاری: بله داریم اما به دلیل اینکه به تازگی وارد این حوزه شده‌ایم هنوز تعداد این استارت آپ ها زیاد نیست اما در چند دانشگاه مانند دانشگاه علامه طباطبایی این کار شروع شده است.
* ثمره کار دانشگاه‌ها باید در زندگی مردم دیده شود نه در کتابخانه ها
فارس: به طور کلی وضعیت آموزش عالی را چطور می‌بینید؟
ستاری: به نظرم آموزش عالی ما از ابتدا براساس مدل جامعه خودمان نبوده است یعنی دانشگاه های ما هم از دولت پول می‌گیرند در حالیکه باید دانشگاه با بازار و صنعت در ارتباط باشد و درآمدزایی کند.
اینکه ثمره کار دانشگاه‌ها در کتابخانه ها باشد فایده ای ندارد، باید محصولات ما تجاری سازی شود. باید ثمره کار دانشگاه ها به دست مردم برسد و مردم بتوانند آن را در زندگی‌شان لمس کنند، حتی ثمره کارهای تحقیقاتی دانشگاهیان ما در حوزه علوم انسانی نیز باید تجاری‌سازی شود. مثلا در بحث فرهنگی می توانیم محتواهای علوم انسانی مطابق با فرهنگ بومی خودمان تولید کنیم که در زندگی مردم به کار گرفته شود.
* تاثیر شرکت های دانش بنیان در مقابله با تحریم
فارس: شرکت های دانش بنیان ما در حوزه مقابله با تحریم چقدر موثر بوده اند؟
ستاری: شما ببینید در حال حاضر 98 درصد داروی مورد نیاز مردم در داخل کشور تولید می‌شود، در حوزه غذا و دارو و مواد ضروری مردم شرکت های ما بسیار خوب عمل کرده اند ، زیست بومی که در این حوزه ایجاد شده نیازی به کمک های دولت ندارد و به گونه ای است که خروج ارز از کشور در این حوزه تقریبا صفر است.
اما مقابله با تحریم هم زمانی به طور کامل انجام می‌شود که خام فروشی نداشته باشیم و با فروش نفت و پول نفت نخواهیم که اجناس موردنیازمان را از کشورهای دیگر تهیه کنیم.
در حال حاضر 98 درصد داروی موردنیاز مردم در کشور تولید می‌شود و ما به سمت خودکفایی کامل در این زمینه در حرکتیم به طوریکه در حال حاضر خروج ارز از کشور در حوزه دارویی تقریبا صفر است
در حوزه نانوفناوری ما محصولاتی را تولید می کنیم و حتی در این حوزه صادرات داریم پس چرا باید پول نفت را بدهیم و اجناس مورد نیازمان را از کشورهای دیگر بخریم؟
* برنامه ریزی برای ایجاد 10 هزار استارت آپ
فارس: برنامه‌های معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در این زمینه چیست؟
ستاری: تلاش و تأکید ما در معاونت علمی و فناوری در چند سال گذشته این بوده که در کنار حمایت از استارت‌آپ‌های ای تی محور و خدماتی کشور که در منطقه سرآمد هستند از استارت‌آپ های تکنولوژیک و شتاب دهنده های تخصصی حوزه‌های فناوریهای راهبردی نیز حمایت کنیم و بخصوص بخش خصوصی را به سمت ایجاد کارخانه‌های نوآوری هم در کلان شهرهای کشور و سایر استان‌ها که پتانسیل لازم را دارند ببریم به طوریکه برنامه ریزی کرده ایم تا سال 1400 بیش از 10هزار استارتاپ جدید و بیش از 300 شتابدهنده داشته باشیم که در بیش از یک میلیون متر مربع فضای تازه ای برای کسب‌کارهای نوپا داشته باشند و به اقتصاد دانش بنیان رونق بخشند.
* راه‌اندازی کارخانه های نوآوری در شهرهای بزرگ کشور
کارخانه‌های نوآوری به زودی در شهرهای تهران، یزد، شیراز و دیگر شهرهای بزرگ راه‌اندازی می‌شود
در حال حاضر کارخانه نوآوری آزادی، با 10 سوله به مساحت 10هزار مترمربع و 4هزار و پانصد متر ساختمان اداری، به بستری برای ایده‌های نوآورانه بدل شده است و در نظر داریم اماکن متروکه دیگری را هم برای راه‌اندازی چنین کارخانه هایی در تهران و چند شهر دیگر شناسایی کنیم.
|