به گزارش مرکز رسانه و روابط عمومی شورای عالی انقلاب فرهنگی، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه در ابتدای سخنان خود با تأکید بر اهمیت موضوع حکمرانی در جهان امروز گفت: یکی از پرسش‌های مهم چهار دهه اخیر در جهان، مسئله حکمرانی است. اگرچه بشر از قرن‌های گذشته درباره حکومت نظرات بسیاری داشته و فیلسوفان و دانشمندان نظریه‌های متعددی درباره حکومت ارائه کرده‌اند، اما نظریه حکمرانی به‌عنوان یک پرسش جدید از دهه ۱۹۸۰ مطرح شده است و همچنان به‌طور گسترده درباره آن نوشته می‌شود.
وی با اشاره به ظهور مکاتب مختلف در زمینه حکمرانی طی این چهار دهه، افزود: نظریه‌هایی مانند نهادگرایی، تفسیرگرایی و سایر رویکردها شکل گرفته‌اند. اما چرا گفته می‌شود که حکمرانی یک مسئله است؟ دلیل آن این است که بشر پس از تجربه‌های مختلف در باب حکومت، با تناقض‌نماهایی مواجه شده که نیازمند بررسی و حل هستند.
پارادوکس‌های حکمرانی؛ ناکامی ایدئولوژی‌های رایج
استاد خسروپناه یکی از مهم‌ترین تناقض‌نماهای حکمرانی را «پیوند دولت با ملت» دانست و اظهار داشت: آیا دولت می‌تواند با حفظ اختیارات خود، آزادی‌های مردم را تضمین کند؟ تاکنون هیچ‌یک از ایدئولوژی‌های رایج دنیا، از جمله لیبرالیسم، سوسیالیسم، فمینیسم و فاشیسم، نتوانسته‌اند این چالش را حل کنند.
وی با انتقاد از تلاش‌های انجام‌شده در چارچوب مکاتب فکری رایج برای پاسخ به این چالش‌ها افزود: در این چهار دهه، عده‌ای برای حل پارادوکس‌های حکمرانی تلاش کرده‌اند و مسائل مرتبط با سیاست‌گذاری، تنظیم‌گری، راهبری، تصدی‌گری و نظارت را مطرح کرده‌اند. این رویکردها فرآیندی را مطرح می‌کنند که در آن دولت، بخش خصوصی و به‌اصطلاح غربی‌ها جامعه مدنی دخیل هستند، اما همچنان ناکام مانده‌اند.
قرآن؛ نسخه‌ای منحصر به کمال برای حکمرانی
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی راه‌حل این چالش‌ها را در مراجعه به قرآن کریم دانست و گفت: اگر به قرآن که نسخه‌ای منحصر به کمال است رجوع کنیم و سیر نزول سوره‌ها را از سوره علق، قلم، فاتحه، مسد، تکویر، اعلی، لیل، فجر، ضحی، انشراح، عصر، عادیات، کوثر، تکاثر، تا سوره‌های اواخر عمر پیامبر اکرم مانند مائده و توبه بررسی کنیم، می‌توان پاسخ روشنی برای پارادوکس‌های حکمرانی انسان معاصر یافت.
وی ادامه داد: سیر نزول ۱۱۴ سوره قرآن با نگاهی به حکمرانی، نشان می‌دهد که قرآن کریم به‌عنوان کلام الهی و وحی، از سوره علق تا سوره نصر، راهکارهایی برای سیاست‌گذاری، تنظیم‌گری، راهبری، تصدی‌گری، نظارت و ارزیابی ارائه کرده است که می‌تواند راه‌حلی جامع برای چالش‌های حکمرانی معاصر باشد.
الگوی حکمرانی پیامبر اکرم؛ انسان‌سازی و اخلاق‌مداری
استاد خسروپناه با اشاره به دو سوره ابتدایی قرآن، الگوی حکمرانی پیامبر اکرم (ص) را تبیین کرد و گفت: دو سوره اول قرآن، یعنی سوره‌های علق و قلم، الگوی حکمرانی پیامبر را بیان می‌کنند. قرآن با آیه «اقرأ باسم ربک الذی خلق» آغاز می‌شود و ادامه می‌دهد: «خلق الانسان من علق، الذی علم بالقلم، علم الانسان ما لم یعلم». این نوع حکمرانی پیامبر، حکمرانی فرهنگی و انسان‌سازی است که در تقابل با جهل و ناآگاهی قرار دارد.
وی با تأکید بر منحصر‌به‌فرد بودن این دیدگاه در مقایسه با متون مقدس دیگر افزود: این بیان را نمی‌توان در دیگر کتب مقدس همچون عهد عتیق و عهد جدید یافت. در عهد عتیق، موضوع جنگ میان عقل و ایمان مطرح است، و در انجیل متا، مرقس، لوقا و یوحنا نیز چنین الگویی مشاهده نمی‌شود. اما آغاز نزول قرآن با فرمان «اقرأ» و ادامه آن در سوره قلم با «نون والقلم وما یسطرون» تا آیات «ما انت بنعمت ربک بمجنون» و «انک لعلی خلق عظیم»، نشان‌دهنده حکمرانی پیامبر بر اساس فرهنگ، علم، معرفت و اخلاق است.
حکمرانی سنگین و نیاز به تهجد و معنویت
استاد خسروپناه با اشاره به سنگینی مسئولیت حکمرانی پیامبر ادامه داد: در سوره سوم که سوره مزمل است، خداوند می‌فرماید: «یا ایها المزمل، انا سنلقی علیک قولا ثقیلا»، یعنی این حکمرانی سنگین، نیازمند شب‌زنده‌داری و انس با خداوند است. در ادامه همین سوره آمده: «یا ایها المزمل، قم اللیل الا قلیلا، نصفه او انقص منه قلیلا، او زد علیه ورتل القرآن ترتیلا». پیامبر باید شب‌ها با خدا مناجات کند و با قرآن انس بگیرد تا بتواند وظایف خود را به‌خوبی انجام دهد.
وی افزود: خداوند در ادامه می‌فرماید: «واذکر اسم ربک وتبتل الیه تبدیلا». یعنی پیامبر باید به مقام فنا برسد و ارتباطی کامل و خالص با خدا داشته باشد تا بتواند این مسیر دشوار را ادامه دهد.
اصحاب پیامبر و اهمیت تهجد
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر نقش معنویت در حکمرانی گفت: خداوند به پیامبر امر می‌کند که در برابر سختی‌ها و اتهامات صبر کند: «واصبر علی ما یقولون واهجرهم هجرا جمیلا». همچنین در سوره مزمل اشاره شده است که اصحاب پیامبر نیز باید اهل تهجد و شب‌زنده‌داری باشند: «ان ربک یعلم انک تقوم ادنی من ثلثی اللیل ونصفه وثلثه وطائفه من الذین معک». چراکه تهجد و تلاوت قرآن، ذوق و عشق مناجات با خدا را به انسان می‌بخشد و او را برای پذیرش مسئولیت‌های بزرگ آماده می‌سازد.
خودسازی؛ مقدمه‌ای برای جامعه‌پردازی
استاد خسروپناه با اشاره به سوره مدثر، به اهمیت خودسازی در مسیر جامعه‌پردازی پرداخت و گفت: در آیه «یا ایها المدثر قم فانذر»، ابتدا حکمرانی بر خویشتن و سپس حکمرانی بر جامعه مورد تأکید قرار گرفته است. این همان نکته‌ای است که مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب با تأکید بر نظریه نظام انقلابی بیان کردند یعنی خودسازی، جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی. این الگو دقیقاً برگرفته از قرآن است. سوره مزمل بر حکمرانی خودسازی تأکید دارد و سوره مدثر بر حکمرانی جامعه‌پردازی.
نماز و زکات؛ بنیاد حکمرانی قرآنی
وی با تأکید بر اهمیت خودسازی برای تحقق حکمرانی صحیح افزود: اگر حکمرانان به خودسازی نپردازند، قادر به جامعه‌پردازی نخواهند بود. حکمرانی‌ای که هدف آن جامعه‌پردازی باشد، باید در دو رابطه مهم تجلی یابد یعنی رابطه انسان با خدا (نماز) و رابطه انسان با مردم (زکات و توجه به محرومان). بدون این دو اصل، حکمرانی موفق نخواهد بود و شکافی پایدار میان حاکم و مردم ایجاد می‌شود. این شکاف منجر به تضاد میان قدرت دولت و آزادی مردم می‌شود و این پارادوکس تنها از طریق خودسازی و توجه به اصول قرآنی قابل حل است.
سوره فاتحه؛ نقشه راه حکمرانی
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به سوره فاتحه گفت: این سوره، مسیری روشن برای حکمرانی ترسیم می‌کند. در آیه «اهدنا الصراط المستقیم، صراط الذین أنعمت علیهم غیر المغضوب علیهم ولا الضالین»، مسیر ایجابی و سلبی حکمرانی به‌خوبی مشخص شده است؛ مسیری که در آن هدایت و نعمت الهی وجود دارد و از گمراهی و غضب دوری می‌شود.
حکمرانی کوثری در برابر حکمرانی تکاثری
وی با اشاره به سوره‌های مسد، اعلی، لیل، فجر، ضحی، و انشراح بیان داشت: این سوره‌ها نکات ارزشمندی درباره حکمرانی در خود دارند. به‌ویژه سوره کوثر و سوره تکاثر که پیام مهمی برای حکمرانی ارائه می‌دهند. پس از نزول سوره کوثر، سوره تکاثر نازل شد تا تأکید شود که حکمرانی کوثری، حکمرانی صحیح است. حکمرانی کوثری هم کثرت دارد و هم برکت، اما حکمرانی تکاثری، مملو از دنیاگرایی است که نهایتاً به زوال می‌انجامد.
دنیاگرایی در مقابل پیوند دین و دنیا
استاد خسروپناه در ادامه افزود: این پیام در سوره اعلی نیز بیان شده است، «بل تؤثرون الحیاه الدنیا والآخرة خیر وأبقى» این آیه دو رویکرد را نشان می‌دهد؛ یکی دنیاگرایی سکولاریستی و دیگری پیوند دین و دنیاست، دنیاگرایی به معنای غفلت از آخرت است؛ موضوعی که تمامی ایدئولوژی‌های مادی دنیا به آن گرفتار هستند. اما پیام انبیا این است که «والآخرة خیر وأبقى» یعنی آخرت برتر و پایدارتر از دنیا است.
سوره مائده؛ هشداری برای ولایت‌گریزی
استاد خسروپناه با اشاره به اهمیت سوره مائده در فهم حکمرانی قرآنی بیان داشت: پس از مرور سوره‌های متعدد قرآن، بخش عظیمی از سوره‌های دیگر به حکمرانی پیامبران می‌پردازد. لازم است بار دیگر قرآن را از منظر حکمرانی که پرسش امروز انسان است، بخوانیم؛ حکمرانی ابراهیم (ع)، حکمرانی موسی (ع) و سایر انبیا در قرآن آمده است. سوره‌های آخر قرآن، از جمله سوره مائده، جایگاه ویژه‌ای در این زمینه دارد.
وی ادامه داد: سوره مائده با ۱۲۰ آیه، پس از تمامی بیان‌های مربوط به حکمرانی، خطاب به مومنین چنین می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الَّذِینَ اتَّخَذُوا دِینَکُمْ هُزُوًا وَلَعِبًا مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَالْکُفَّارَ أَوْلِیَاءَ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ.» ای مؤمنان ایران، عراق، مصر، عربستان و تمامی جهان اسلام، به شما هشدار داده می‌شود که کفار را ولی و سرپرست خود قرار ندهید. همچنین در این سوره آمده است: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَالنَّصَارَی أَوْلِیَاءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ وَمَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ.»
وی افزود: سوره مائده ولایت سلبی را برای مومنین بیان می‌کند، که این مسئله درد امروز جهان اسلام است. البته این سوره علاوه بر ولایت سلبی، ولایت ایجابی را نیز مطرح می‌کند. ولایت پیامبر اکرم (ص) که ریشه در ولایت الهی دارد، ولایت اهل‌بیت عصمت و طهارت و ولایت مومنینی که «یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَاکِعُونَ» هستند. این آیات نسخه‌ای روشن برای هدایت ما ارائه می‌دهد. سوره توبه نیز که با عنوان سوره برائت شناخته می‌شود، مکمل این بیانات است.
استاد خسروپناه در پایان سخنان خود با اشاره به سوره نصر گفت: آخرین سوره، یعنی سوره نصر، به ما می‌آموزد که ای مؤمن، اگر حکمرانی فرهنگی و انسان‌سازی سوره‌های علق و قلم را بپذیری و سوره‌های مزمل و مدثر را برای خودسازی و جامعه‌پردازی به‌عنوان مبنای حکمرانی باور کنی و به آن عمل نمایی، اگر حکمرانی انبیا را درس بگیری، ولایت طاغوت را کنار بزنی و ولایت الهی را بپذیری، نتیجه این حکمرانی چنین خواهد بود «إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ وَرَأَیْتَ النَّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللَّهِ أَفْوَاجًا، فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ کَانَ تَوَّابًا» این آیات نتیجه و ثمره حکمرانی مبتنی بر ولایت الهی و دوری از ولایت طاغوت را به زیبایی تبیین می‌کند.
|