همایش آغاز سال تحصیلی مدرسه عالی و دانشگاه شهید مطهری، با سخنرانی آیت‌الله علیرضا اعرافی؛ مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور، امروز ۲۳ مهر در مدرسه عالی شهید مطهری برگزار شد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛
در قرن اخیر به ویژه بعد از تاسیس حوزه قم با پیشوایی شخصیت بزرگ حوزه‌های علمیه آیت‌الله حائری یزدی و به خصوص پس از اتفاقاتی که در ایران رخ داد و انقلاب اسلامی و همینطور اتفاقاتی که در نجف رقم خورد و در کنار آن، آنچه در تهران در مراکز دانشگاهی رخ داد و تحولاتی که در دوره معاصر در جهان به وقوع پیوست و مواجهه‌هایی که شرق و غرب پیدا کردند و تطوراتی که در قلمروهای گوناگون علمی رخ داد، خواه‌ناخواه نیاز به یک بازخوانی و بازنگری و تحول در علوم اسلامی احساس شد.
علوم اسلامی و معارفی که در اختیار ما است برآمده از یک تاریخ هزار و چند صد ساله است و مراکز علمی ما از تاریخی کهن برخوردار هستند و در قلمروهای گوناگون قله‌های بلندی را فتح کردند، افزون بر آنکه در روزگارهای ممتدی همه علوم در این مراکز تدریس و تدرس می‌شد. این یک سابقه کهن است، میراث عظیمی است. شما فقط دستگاه حکمت متعالیه را ببینید الآن هم قابل بازآرایی و عرضه به عالی‌ترین مجامع فلسفی دنیا است. با یک بازخوانی و عرضه درست امروز هم حکمت و فقه و حدیث و مبانی علوم ما قابل عرضه است و این تراث، تراث عظیمی است.
در کنار این عظمت، وارد دنیای جدیدی شدیم که این دنیا اقتضائاتی دارد. این اقتضائات در حوزه‌های علمیه و مراکز علمی ما بازتاب پیدا کرده و نیاز به یک بازخوانی جدید قطعا وجود دارد. این مواجهه یک جنبش بزرگی را می‌طلبد. در میان حدود بیست محور متغیر و متحولی که ما شاهد آن بودیم یک حوزه، حوزه توسعه و گسترش قلمروها و مرزهای علوم اسلامی است. این یکی از آن بیست محور تطور و تحول مراکز علمی و دانشگاهی ما در علوم اسلامی است.
مناسبات جدید میان فقه و نظامات حقوقی
فقه به دلیل اینکه آیین زیست مسلمانی است و با عمل و اقدامات انسان‌ها ارتباط دارد از جذابیت و گسترش بیشتری برخوردار شده. در قلمرو فقه تحولاتی را شاهدیم که در نیمه راه آن هستیم و باید ادامه پیدا کند. یک مسئله، مناسبات جدید میان فقه و نظامات حقوقی دنیای معاصر است. فقه ما در کنار حقوق باید یک دنیای جدیدی را آغاز کند. این کار آغاز شده است. در این محور هم اقدامات مهمی رقم خورده و باید این مسیر را ادامه دهیم. محور دوم فقه مقارن است. البته این امر از سابقه دیرینی برخوردار است و در دوران معاصر هم مورد توجه قرار گرفته است. ما واقعا نیاز داریم ابعاد و زوایای فقه مقارن و تطبیق بین مکتب فقهی شیعه و مکاتب فقهی مذاهب دیگر را توسعه دهیم. در قم آیت‌الله بروجردی گام‌های موثری در این زمینه برداشتند، کمی هم امتداد پیدا کرد.
مورد سوم فقه و نظامات اجتماعی است. این کاری است که شهید صدر در اقتصادنا آن را آغاز کرد، در نظام‌سازی‌های فقهی هم امتداد پیدا کرده است. اصلا منطق نظام‌سازی نیاز به کار بیشتری دارد. مورد چهارم مباحث پیرامونی فقه است. اصول ما یک دانش عمیق تاریخی ریشه‌دار مهم است. اصول یک ذخیره غنی و منبع جوشان علوم و معارف اسلامی است. در عین حال علم فقه یکسری علوم پیرامونی دیگر هم لازم دارد از قبیل تاریخ فقه که آن هم باید استمرار پیدا کند. یک حوزه دیگر هم حوزه فقه و قرآن است که باز سابقه دارد ولی آفاق وسیع‌تری پیش روی ما است. یک مورد هم نگاه قاعده‌مند به فقه با یک خوانش جدید و توسعه بیشتر است.
نکته بعدی بحث فناوری‌های نو و فقه است. آنچه در پیش روی ماست تطورات هوش مصنوعی و فقه است. الآن قریب صد نفر از دانشگاهیان و حوزویان ارشد و دکتری در هوش مصنوعی در کلان‌پروژه هوش مصنوعی و اجتهاد کار می‌کنند. این هم یک قلمرو است و اتفاقات بزرگی در پیش روست. این‌ها قلمرویی است که در بازسازی نظام فقهی ما حوزه‌های علمیه و دانشگاهی به آن پرداختند. در برخی محورها خوب پیش رفتیم و در برخی جاها نه. پیشنهاد من این است این قلمروهای مهم را مد نظر قرار دهید و پیش ببرید.
الهیات مادر همه علوم است
در ادامه این نشست آیت‌الله سیدمصطفی محقق داماد سخنرانی کرد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛
جشن آغاز تحصیلی را در جایی تجربه می‌کنید که حدود یک قرن است سابقه دانش زیربنایی دارد و مادر آن دانش اینجا است. امروز رشته‌های مختلف در جهان خودنمایی می‌کنند اعم از رشته‌های تجربی و علوم انسانی. اگر در طول تاریخ این ادعا را می‌کردیم که الهیات مادر دانش‌ها است شاهدی نداشتیم ولی امروز در این مقطع تاریخی از بشریت گواه و شاهد داریم که نشان می‌دهد مادر همه علوم الهیات است که اگر او نباشد علوم دیگر بی‌ارزش خواهد بود.
من می‌گویم و بر گفته خود پافشاری می‌کنم و مدعی آن هستم و اثبات می‌کنم؛ در زمان ما ثابت شد که در اثر ضعف دانش الهیات منطقه خاورمیانه که هیچ، جهان به آتش کشیده شد. چه کسی می‌رود و به خود بمب می‌بندد و عده‌ای را به خاک و خون می‌کشد تا به بهشت برسد؟ این امر ناشی از چیست؟ ناشی از ضعف معرفت الهیاتی است چون به نام خدا این کار را می‌کند.
یکبار مرحوم امامی کاشانی از عتبات برگشته بودند و ما به دیدن ایشان رفتیم. وقتی خدمتشان رسیدیم، پرسیدیم آنجا خطری پیش نیامد؟ چون آن زمان هر روز یکجا در عراق منفجر می‌شد. ایشان فرمودند روزی در حرم سیدالشهدا زیارت می‌کردیم ناگهان دیدیم صدای فریاد می‌آید. دیدیم یک جوان را دستگیر کردند که می‌خواسته حرم را منفجر کند. آن جوان گریه می‌کرد. از او پرسیدند تو که می‌خواستی کشته شوی چرا گریه می‌کنی. گفت گریه‌ام از این است که نگذاشتید خدمت پیامبر(ص) در بهشت برسم.
این ناشی از ضعف دانش خداشناسی و الهیاتی است که اگر نباشد زندگی در آرامش نیست. من اگر بخواهم شواهدی بگویم که در اثر جهل دینی امروز، بشر چه می‌کشد سخن به درازا خواهد کشید. این مسئله درد بی‌درمانی است. خدا نیامرزد آن کسانی که یک روز به وسیله قلم یا قدم این دانش را تضعیف کردند. بنده به عنوان یکی از معلمین این مدرسه شما را می‌شناسم. از بهترین استعدادهای کشور آمدند به این مدرسه و الهیات خواندند. الآن هم کسانی که اینجا درس می‌خوانند از بهترین استعدادها هستند. این نعمت بزرگی است. قبل از انقلاب عقب‌افتاده‌ترین افراد به این رشته می‌آمدند. یک روز عده‌ای خیال می‌کردند تمام سرمایه کشور در تکنولوژی است ولی دیدید چه شد؟ همین چند روز قبل در روزنامه اطلاعات نوشته بود دولت یک منطقه کویر را در پاکستان کویرزدایی کرده تا غبار بلند نشود ولی یک شیخی فتوا داده این کار خلاف اراده حق تعالی است و مریدانش درختان را آتش زدند.
اگر این دانش تضعیف شود زندگی برای هیچ کس باقی نمی‌ماند. زادگاه این دانش در صد سال اخیر همین ساختمان است و باید دست به دست هم بدهیم و این مدرسه را به مرتبه اعلی برسانیم. مرحوم امامی کاشانی زحمات زیادی کشید و خلف صالحی برای ایشان انتخاب شده است. افراد صاحب‌نظری اینجا هستند و تدریس می‌کنند و از مفاخر علم الهیات هستند ولی باز من آرزو دارم تلاش کنید فلسفه در حد عالی در اینجا تدریس شود، فقه در درجه بالا تدریس شود تا این مدرسه روز به روز به درجه بالاتر برسد.
|