حجت الاسلام والمسلمین احمد واعظی، رئیس دفتر تبلیغات اسلامی، در آیین افتتاحیه نهمین نمایشگاه دستاوردهای پژوهشی و فناوری دفتر تبلیغات اسلامی» که در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، با اشاره به بلوغ و بالندگی در عرصه پژوهش در دفتر تبلیغات اسلامی عنوان کرد: پژوهشگاه دفتر تبلیغات اسلامی رکن اساسی پژوهش دفتر تبلیغات اسلامی است که بیش از ۹۰ عضور هیات علمی و محقق دارد.
وی ادامه داد: پژوهشی که در مجموعه دفتر تبلیغات اسلامی صورت می‌گیرد آینه‌ای از وضعیت پژوهش در پسا انقلاب اسلامی است؛ زیرا برخی از مراکز پژوهشی به صورت تک وجهی عمل می کنند و در موضوعات خاصی فعالیت دارند؛ اما دفتر تبلیغات هم در حوزه علوم انسانی و اسلامی کار می کند و هم ناظر به شبهات و مسائل روز است.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی بیان کرد: بعد از انقلاب اسلامی، هم زمینه برای رشد پژوهش ایجاد شد و هم انتظارات بالا رفت؛ زیرا حوزه علمیه و روحانیت با حاکمیت، اداره کشور و مسائل کلان حکمرانی گره خورد.
مولفه های پژوهش پیش از انقلاب اسلامی
وی اظهار کرد: در قبل از انقلاب اسلامی قالب شفاهی غلبه داشت و جان مایه در درس‌های خارج و توسط اساتید برجسته حوزه علمیه در حلقه‌های شفاهی تدریس القا می‌شد و بخشی از تحقیقات توسط برخی محققین مکتوب می‌شد.
حجت الاسلام والمسلمین واعظی افزود: همچنین اغلب پژوهش‌ها به صورت فردی و غیرسازمان یافت بوده است و پدیده ساماندهی و مدیریت کلان پژوهش های جمعی و سازمان یافته در گذشته سابقه زیادی نداشته و کارهایی که به شکل جمعی صورت گرفته، استثنا بوده است.
وی بیان کرد: مولفه دیگر در رابطه با پژوهش قبل از انقلاب این است که معطوف و منحصر به علوم اسلامی بوده است و فقه و اصول فقه در رتبه اول و در رتبه بعدی فلسفه، تفسیر و کلام قرار داشته است.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی با بیان اینکه مولفه چهارم، نخبگانی بودن و غیر فراگیر بودن است، تصریح کرد: امر پژوهش در حوزه های علمیه محدود به اساتید برجسته و مراجع که به قله‌ها رسیده بودند و یا نزدیک بودند، صورت می‌گیرفت.
پژوهش در پسا انقلاب اسلامی
حجت الاسلام والمسلمین واعظی عنوان کرد: بعد از انقلاب اسلامی فراگیری نسبی در پژوهش صورت گرفت و از حالت نخبگانی فراتر رفت. یکی از دلایل این امر باز شدن مسیر آموزش‌های منتهی به مدرک در حوزه های علمیه است که طلاب مکلف شدند برای اخذ مدرک، رساله و پایانامه بنویسند و دلیل دیگر نیز ایجاد موسسات آموزش عالی منتهی به مدرک دانشگاهی در حوزه‌های علمیه بود.
وی ادامه داد: مولفه دیگر این است که به عنوان یک پدیده نو ظهور در حوزه‌های علیمه شاهد سازمان یافتگی پژوهش در حوزه‌های علمیه هستیم؛ که این امر با تاسیس مراکز پژوهشی رسمی اتفاق افتاد که این امر دو ثمره به همراه داشت.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی افزود: ثمره اول آن است که تولیداتی از سنخ دایره المعارف‌ها، دانش نامه‌ها و پژوهش های جمعی اتفاق افتاد و ثمره دوم این است که اقبال به پژوهش های نو رخ داد؛ یعنی تک نگاری هایی معطوف به مسائل نو و مستحدثه فقهی، کلامی، سیاسی و تاریخی اتفاق افتاد.
حجت الاسلام والمسلمین واعظی ادامه داد: مولفه دیگر گشودگی به سوی علوم انسانی بوده است. قبل از انقلاب، جریان غالب در حوزه‌های علمیه، علوم اسلامی بود و فقط تک ستاره‌هایی بودند که فرآوری از این حوزه می‌کردند که عمدتا در فضای تقابل با مارکسیست بود؛ اما اکنون شاهد گشودگی حوزه‌های علمیه در حوزه علوم انسانی هستیم.
وی بیان کرد: پژوهش های معطوف به جامعه پردازی در پسا انقلاب اسلامی اتفاق افتاد و بخشی از حوزویان معطوف به فقه نظامات اجتماعی شدند که خروجی آن معطوف به جامعه پردازی و شکل دادن به مناسبات اجتماعی است.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی با بیان اینکه البته در آموزه های اسلامی و تعالیم اسلامی، ظرفیت آن وجود داشت، تصریح کرد: بخشی از مطالعات جامعه پردازی به سمت مطالعات تمدنی می‌رود، یعنی مطالعاتی که معطوف به تمدن اسلامی است.
حجت الاسلام والمسلمین واعظی با بیان اینکه پنجمین مولفه، گسترش مجلات پژوهشی است، اضافه کرد: در گذشته مجلات پژوهشی در حوزه های علمیه بسیار محدود بود؛ اما امروز مجلات متعددی وجود دارد که تریبونی برای ارائه تحقیقات حوزوی است.
وی عنوان کرد: داوری، قضاوت و ارزیابی درباره وضعیت پژوهش در حوزه های علمیه در پسا انقلاب و پیشا انقلاب اسلامی متاثر از منظرگرایی است؛ یعنی نمی‌توانیم در رابطه با شاخص‌های بعد و قبل انقلاب به اشتراک برسیم؛ زیرا شاخص‌ها متفاوت است.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی تصریح کرد: برخی بیان می‌کنند که قله‌های پژوهش مهم است و با این معیار می‌گویند که پژوهش قبل از انقلاب بهتر از بعد از انقلاب است؛ زیرا در قبل از انقلاب می‌توانیم تک ستاره‌ها و شخصیت های برجسته‌ای را ذکر کنیم که به اوج رسیدند و کار یک موسسه را انجام می‌دادند.
حجت الاسلام والمسلمین واعظی ادامه داد: اگر معیار را تغییر بدهیم و به سمت درگیر شدن، گسترده شدن، نیاز محوری و مخاطب شناسی برویم، حوزه پسا انقلاب نسبت به پیش از انقلاب موفق تر بوده است.
وی بیان کرد: تحولاتی که در پسا انقلاب در حوزه پژوهش اتفاق افتاد اجتناب ناپذیر بود و نشان از پویایی، واکنش مثبت و به موقع حوزه های علمیه به نیازهای جامعه بوده است و اگر این مولفه‌ها شکل نمی‌گرفت جای نقد بود.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی با بیان اینکه هر تحولی، پیامدهای منفی نیز به همراه دارد، اظهار کرد: تفسیر حداقلی از پژوهش یکی از این پیامدهای منفی است که آفت است. نباید استانداردهای پژوهشی را تنزل بدهیم.
حجت الاسلام والمسلمین واعظی با بیان اینکه ایجاد یک کلان برنامه کاری ارزنده است، یاد آور شد: پژوهش‌ها در دفتر تبلیغات ارض عریضی دارد، برخی از تولیدات لبه اجتماعی دارد و در برخی وجه انتزاعی بیشتر است. در بخشی که لبه اجتماعی دارد مهم است که جامعه امروز را بشناسیم و بدانیم جامعه امروز ما چه وضعیتی دارد.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی ادامه داد: امر سکولار در هر جامعه بلوغ و تصویر خود را دارد که باید آن را بشناسیم و بدانیم که حال و هوای مخاطبین ما چگونه است، کجا ایستادیم و براذهان چه می گذرد.
حجت الاسلام والمسلمین واعظی با بیان اینکه شاید در برخی از اینها، پژوهش‌های فردی جواب ندهد و نیاز به گفت‌وگودارد، اضافه کرد: باید بابی برای گفت‌وگوهای علمی باز شود. باید سمت گفت‌وگو بین خودمان و بیرون برویم تا مخاطب و جامعه را بهتر بشناسیم.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی تاکید کرد: باید پیامدهای تکنولوژی جدی گرفته شود، برخی تصور می‌کنند که تکنولوژی ابزاری برای غایات است و تکنولوژوی به اهداف ما کمک می کند در حالی که این امر اشتباه است و تکنولوژی ابزاری برای غایات ما نیست بلکه غایات ما را می‌سازد و شکل می‌دهد و آرام و آرام سبک زندگی، فرهنگ و شببکه باورها تغییر می‌دهد.
حجت الاسلام و المسلمین واعظی گفت: در محیط های علمی تفتن به بعد اخلاقی هست و هر زمان بحث تکنولوژی مطرح می‌شود فیلسوفان بعد اخلاقی را می سنجند و در حوزه‌های علمیه بعد فقهی را بررسی می‌کنند؛ اما پیامدها فقط فقهی، حقوقی و اخلاقی نیست و پیامدهای فرهنگی، سیاسی و... هم وجود دارد.
وی بیان کرد: در حوزه‌های علمیه نباید به صورت تک وجهی به تکنولوژی نگاه کنیم و باید ابعاد دیگر را هم بررسی کنیم. حوزه نباید دچار شکاف معرفتی شود و بگذارد چیزهایی بیاید و تاثیراتش را بگذارد و بعد به صورت منفعلانه تاملاتی داشته باشد.