همانگونه که حضرت امام خمینی(ره) فرمودند: «دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی، کارخانه‌ها و مراکز انسان‌سازی براساس مبانی اندیشه اسلامی و دینی هستند و این مراکز آینده‌سازان کشور و مدیران کشور را در آینده تربیت خواهند کرد.»
پژوهشگاه یا مؤسسه تحقیقاتی، مرکزی است که برای انجام پژوهش، نوآوری و فناوری به‌وجود آمده و تلاش‌های آن متمرکز در این حوزه است. پژوهش در پژوهشگاه‌ها بیشتر به صورت مأموریت‌گرا و منسجم و تخصصی انجام می‌شود و ارتباط میان نیاز جامعه، صنعت و محیط زیست در پژوهشگاه‌ها بیش از دانشگاه‌ها دیده می‌شود و آن هم به علت ماهیت پژوهشگاه‌ها است.
همچنین بر اساس لغت‌نامه دهخدا «دانشگاه. محل دانش. جای دانش. جای علم. اصطلاحاً مؤسسه‌ای که تعلیم درجات عالیه علوم و فنون و ادبیات و فلسفه و هنر در آن صورت می‌گیرد.»
دانشگاه، ابعاد مختلف غیرانتفاعی و ویژگی‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی خاصی دارد و پاسخگویی دانشگاه، صرفاً، پاسخگویی به تقاضای بازار نیست، بلکه مسؤولیت اجتماعی و پاسخگویی به مسائل فرهنگی، اقتصادی و سیاسی جامعه و نوآوری را نیز عهده‌دار است؛ بنابراین در دانشگاه‌ها جنبه‌های آموزشی پر رنگ‌تر از پژوهشگاه‌ها است.
یکی از اهداف مهم جذب دانشجویان تحصیلات تکمیلی در پژوهشگاه‌ها، آموزش مبتنی بر پژوهش و فراهم‌سازی شرایط بهتر تحقیق و پژوهش برای دانشجویان و استادان و تربیت نیروهای متخصص پژوهشگر در راستای ایفای نقش مهم پژوهشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در رشد و توسعه علمی کشور بوده است.
در این رابطه گفت‌وگویی با جواد محمدی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی و رئیس پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری داشتیم که وی معتقد است دانشگاه‌ها و اعضای هیأت علمی باید پروژههایشان را مدیریت کنند تا بتوان برای اعضای هیأت علمی تلفیق عرضه محوری و تقاضامحوری را به صورت روشن و دقیق جابیندازیم. اگر قرار است از طرف دولت حمایتی صورت بگیرد باید در وهله اول حمایت از پروژههای ملی و مسائل اولویت‌دار نظام قرار گیرد و در دانشگاه‌ها بتوانیم با نظام تشویق فرهنگ‌سازی انجام دهیم نه تنبیه.
مشروح گفت‌وگوی خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری فارس با جواد محمدی را در زیر می‌خوانید:
* دانشگاه‌های نسل سوم، چهارم و پنجم باید ارتباط متقابل با صنعت داشته باشند
* پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها باتوجه به ماهیتی که دارند باید رقابت‌پذیر باشند
* مراکز آموزش عالی کشور باید در اقتصاد توانمند باشند
* پژوهش باید برای حل مسأله جامعه و صنعت نیز صرف شود
* مهمترین مأموریت دانشگاه‌ها تعریف پروژههای ملی است
* آشنایی ظرفیتها و نیازهای صنایع به دانشجویان و اعضای هیأت علمی
* افزایش اشتغال باعث کاهش مهاجرت دانشجویان می‌شود
* دانشگاه‌های نسل سوم، چهارم و پنجم باید ارتباط متقابل با صنعت داشته باشند
فارس: با وجود اینکه شما تجربه ریاست دانشگاه و پژوهشگاه را دارید، تفاوت این دو را در چه می‌بینید؟
محمدی: پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها اشتراکاتی دارند از جمله هر دو باید به سمت دانشگاه‌های نسل سوم، چهارم و پنجم بروند؛ یعنی این مراکز باید ارتباط متقابل با صنعت جامعه و محیط زیست داشته باشند و در راستای پاسخگویی به نیاز آنها حرکت کنند. چنین رویکردی برای نظام آموزش عالی کشور ضروری است.
همچنین در نقشه جامع علمی کشور و سند دانشگاه اسلامی، تلفیق تقاضا محوری و عرضه محوری جزو ارزش‌های این دو سند است. تقاضامحوری براساس نیاز جامعه است و عرضه محوری هم براساس حرکت در مرزهای دانش است که مراکز آموزش عالی باید هر دو را در پیش بگیرند و با هر دو بال حرکت کنند.
* پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها باتوجه به ماهیتی که دارند باید رقابت‌پذیر باشند
فارس: از مأموریت پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها هم برایمان بگویید.
محمدی: مأموریت پژوهشگاه و دانشگاه باید براساس مزیتی که دارند تعریف شود و براساس این مأموریت‌ها پروژههای اولویت‌دارشان تعیین شود و این پروژه‌ها باید مسائل ملی یک کشور باشند.
همه بازیگران این موضوع باید در قالب کار گروهی هم افزا باشند. نباید بگوییم فقط پژوهشگاه ما و لاغیر، بلکه باید بگوییم پژوهشگاه ما، دانشگاه ما با دیگر مراکز آموزشی و پژوهشی، با دیگر وازتخانه‌ها و با دیگر مراکز بخش خصوصی باید همراه و هم افزا باشند و پروژههای ملی را تعریف کنند و در راستای اجرای این پروژه‌ها بتوانند قدم بردارند. نکته بعدی این است که پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها باتوجه به ماهیتی که دارند باید رقابت‌پذیر باشند. این موارد بین پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها مشترک است.
* مراکز آموزش عالی کشور باید در اقتصاد توانمند باشند
پروژه‌ها باید اولویت‌بندی شوند و این اولویت‌ها، اولویت‌های ملی باشند. باید مشخص کنیم اولویت ما در حوزه‌هایی مانند کشاورزی، دام و طیور، پزشکی، انرژی، خودروسازی، اقتصاد و دیگر حوزه‌ها چیست؟ در هر حوزه که توانمند هستیم باید به صورت تخصصی به عنوان بازوی کارشناسی برای کمک به نظام تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری تلاش کنیم. بعنوان مثال اولویت در حوزه اقتصاد باید همان چیزی باشد که مقام معظم رهبری فرمودند: «مهار تورم، رشد تولید»، این موضوع باید اولویت مراکز آموزش عالی کشور که در اقتصاد توانمند هستند باشد.
مثال دیگر در صنعت خودرو روی کیفیت و کم کردن مصرف بنزین و رقابت‌پذیری تمرکز کرد، در حوزه ساختمان‌سازی اصراف‌های بسیاری صورت می‌گیرد چرا بعد از ۲۰ سال می‌گویند ملکی کلنگی است؛ باید این موارد را اصلاح کنیم و ساختمان‌هایی بسازیم که حداقل ۱۰۰-۸۰ سال عمر کنند. این مسائل ملی است، در هر حوزه‌ای که وارد می‌شویم باید اولویت‌ها را با توجه به مسائل ملی تعریف کنیم تا بتوانیم بگوییم مراکز آموزش عالی چه دانشگاه‌ها و چه پژوهشگاه‌ها توانسته‌‌اند بعد از یک دوره مشخصی با تعریف نقشه راه و پروژههای ملی را در یک برنامه مشخص احصاء کنند و آنها را حل کنند این موارد جزیی از اشتراکات بین دانشگاه و پژوهشگاه است.
* پژوهش باید برای حل مسأله جامعه و صنعت نیز صرف شود
فارس: از اولویت‌های پژوهشگاه و دانشگاه برایمان بگویید.
محمدی: ماهیت پژوهشگاه‌ها به‌گونه‌ای است که به صنعت، نیاز جامعه و محیط زیست نزدیک‌تر هستند. در دانشگاه بحث آموزش، پژوهش و نوآوری مطرح است و در پژوهشگاه‌ها بیشتر به مباحث نوآوری و فناوری روز پرداخته می‌شود؛ البته نباید پژوهش صرفاً به پژوهش ختم شود بلکه پژوهش باید برای حل مسأله جامعه و صنعت نیز صرف شود. با توجه به شرایط کشورمان پژوهش، نوآوری و فناوری باید کاربردی شود و برای حل مسأله کشور به خدمت گرفته شود.
در کشور بودجه، نیروی انسانی، تجهیزات، مواد و پول اضافه و فرصت زیاد نداریم که صرفاً پژوهش را برای پژوهش انجام دهیم. لذا منابع انسانی، تجهیزات، مواد و بودجه‌ای که در اختیار داریم باید صرف مسائلی شود که پژوهش ، نوآوری و فناوری را به سمت حل مسأله کشور سوق دهد.
باید به این موضوع عنایت ویژه‌ای داشته باشیم. متأسفانه زمانی که می‌خواهند در جامعه قانونی بنویسند پژوهشگاه‌ها مورد غفلت قرار می‌گیرند و دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی را در اولویت قرار می‌دهند و در چنین مواقعی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری باید تلاش کند تا بتواند اسم پژوهشگاه‌ها را هم در قانون اضافه کند.
زمانی که بدانیم پژوهشگاه چنین ظرفیتی دارد، آن وقت است که توجه بیشتری به پژوهشگاه می‌شود به عنوان مثال برای پژوهشگاه‌ها هزینه غذای دانشجویی در نظر گرفته نمی‌شود یا اگر بخواهند بودجه بدهند می‌گویند اولویت با دانشگاه‌ها است، آیا دانشجویان پژوهشگاه‌ها از دیگر کشورها آمده‌اند؟ چه فرقی میان دانشجوی دانشگاه و پژوهشگاه است؟ هر دو با کنکور وارد شده‌اند.
پژوهشگاه‌ها باید به سمتی بروند که برای توسعه خود از صنعت و بخش سلامت یا بخش خصوصی بودجه دریافت کنند و مسائل آنها را حل کنند؛ که چنین موضوعی در پژوهشگاه‌ها راحت تر محقق می‌شود.
* مهمترین مأموریت دانشگاه‌ها تعریف پروژههای ملی است
باید به صورت قطعی مأموریت‌های دانشگاه‌ها را هم تعریف کنیم که مهمترین مأموریت‌ها تعریف پروژههای ملی است. باید پروژههای ملی به پروژههای کوچکتر تبدیل شوند. روش‌های قدیمی آموزشی در حال حاضر منسوخ شده و باید به سمتی برویم که استاد در کلاس درس بتواند دانشجو را درباره مباحث و مطالبی که ارائه می‌شود به بحث و چالش بکشاند.
دانشگاه‌ها و اعضای هیأت علمی باید پروژههایشان را مدیریت کنند تا بتوان برای اعضای هیأت علمی تلفیق عرضه محوری و تقاضامحوری را به صورت روشن و دقیق جابیندازیم. اگر قرار است از طرف دولت حمایتی صورت بگیرد باید در وهله اول حمایت از پروژههای ملی و مسائل اولویت‌دار نظام قرار گیرد و در دانشگاه‌ها بتوانیم با نظام تشویق فرهنگ‌سازی انجام دهیم نه تنبیه.
* آشنایی ظرفیتها و نیازهای صنایع به دانشجویان و اعضای هیأت علمی
فارس: برای ایجاد شغل دانشجویان چه راهکارهایی در نظر گرفته‌اید؟
محمدی: ما بودجه برای پروژههای ملی اولویت‌داری که اعضای هیأت علمی باید انجام دهند، در نظر می‌گیریم. درواقع به سمت حمایت و حل آنها می‌رویم و از طرف دیگر سعی می‌کنیم صنایع را به داخل دانشگاه‌ها و پروژهشگاه‌ها هدایت و حتی مستقر کنیم تا ظرفیتها و نیازهای صنایع را به اعضای هیأت علمی و دانشجویان ارائه کنیم تا از این طریق بتوانیم دانشجو و استاد را به سمت حل مسائل ترغیب کنیم تا این افراد از نزدیک با مسائل صنایع و بخش خصوصی آشنا شوند و پروژههایشان را به آن سمت سوق دهند.
بنابراین وقتی این اتفاق بیفتد دانشجو زمانی که پروژه‌اش را انجام می‌دهد می‌تواند شغل مورد نظرش را هم تأمین کند و بعد از فارغ‌التحصیلی می‌داند کجا شاغل شود و نیاز کدام صنعت را حل کند که در این صورت اشغالزایی هم صورت می‌گیرد؛ یعنی ما همزمان به سمت پاسخگویی به نیاز جامعه رفته‌ایم و در عین حال توانسته‌ایم برای دانشجویان شغل ایجاد کنیم و استاد را به سمت پاسخگویی به نیاز صنعت و جامعه سوق دهیم.
این موضوع باعث می‌شود که استاد آگاهانه محصولی را تولید کند و به سمتی نرود که محصولی تولید کند که روی دستش بماند و با چالش‌ها و موانعی که در بازار وجود دارد مواجه شود؛ همچنین این موضوع باعث می‌شود تا دانشجو بعد از فارغ‌التحصیلی احساس نکند کسی به علم آن نیاز ندارد و نگاهش به خارج باشد.
* افزایش اشتغال باعث کاهش مهاجرت دانشجویان می‌شود
بنابراین توجه به حل پروژههای ملی اولویت‌دار باعث می‌شوند دانشجویان بعد از فارغ‌التحصیلی سردرگم نباشند و شغل‌شان در صنعت یا مجموعه‌ای که برای آن پروژه تعریف شده روشن شود و بلافاصله جذب بازار کار شود و مهاجرت این افراد به خارج از کشور کم می‌شود و اشتغال افزایش پیدا می‌کند و نیاز صنعت و جامعه برطرف می‌شود. بنابراین در چنین شرایطی است که توانسته‌ایم نقش مراکز آموزش عالی را به عنوان دانشگاه‌های نسل ۳، ۴ و ۵ تعریف کنیم.
فارس: شما برای عدم خروج نخبگان و دانشجویان از کشور چه راهکاری پیشنهاد می‌کنید؟
محمدی: توجه و تأمین نیاز آنها، شناسایی، هدایت و رقابت‌پذیر کردن آنها، اشتغال‌زایی آنها، بها دادن بیش از پیش به آنها و مدیریت شایسته آنها به حضور بیشتر آنها در کشور کمک می‌کند.
فارس: در پایان چه توصیه‌ای برای جوانان و دانشجویان دارید؟
محمدی: در هیچ کجا در دنیا شما نمی‌توانید به اندازه ایران تأثیر‌گزار باشید و رشد اقتصادی کنید. در ایران به راحتی در کنار خانواده و نزدیکان می‌توانید رشد کنید مدیر شرکت‌های بزرگ شوید و درآمد بالایی کسب کنید.
هیچ جای دنیا وطن مادری و کنار خانواده بودن نمی‌شود و این دو نعمت را نمی‌توان با هیچ چیز جایگزین کرد و برای آن نمی‌توان قیمتی تعیین کرد.
|