همایش «سیاست‌پژوهی در باب رساله‌های دکتری در علوم انسانی» امروز سه‌شنبه ۳۰ خرداد از سوی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برگزار شد.
عبدالله معتمدی، رئیس دانشگاه علامه طباطبایی، در این همایش با موضوع «هدفمندی پژوهش در علوم انسانی» به سخنرانی پرداخت. در ادامه سخنان وی را می‌خوانید؛
در سال‌های اخیر جایگاه علوم انسانی مطلوب نیست، اما متفاوت از سال‌های قبل است و خوشبختانه جامعه به علوم انسانی حساس‌تر و متوجه اهمیت آن شده و اثربخشی علوم انسانی بیش از گذشته است. بنده چند شاهد دارم که نشان دهم علوم انسانی در راهی که می‌رود موفق بوده است، هرچند باید کمک کنیم که جایگاه بهتری پیدا کند. البته حضور فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم انسانی در تصمیمات دستگاه‌های اجرایی کاملاً روشن است.
ارتقای جایگاه علوم انسانی
برخی از رشته‌های علوم انسانی در دانشگاه خود ما یا دانشگاه‌های دیگر فارغ‌التحصیل بیکار ندارند، چراکه جاذبه زیادی دارند از جمله آنان رشته‌های بانکی و مالی، بیمه، روانشناسی و مشاوره هستند که وقتی فارغ‌التحصیل آن جذب می‌شود متناسب با تخصص خود در جامعه نقش‌آفرین است. همین امر باعث شده دانشجویان کارشناسی ارشد برخی رشته‌های ما کسانی باشند که رشته کارشناسی آنها فنی و مهندسی یا علوم پایه بوده است، چون احساس کرده‌اند با فراغت از یک رشته علوم انسانی می‌توانند در جامعه موثرتر باشند. با توجه به این مسئله، وقتی سراغ بحث پژوهش در علوم انسانی می‌رویم باید شرایطی را فراهم کنیم که جایگاه و منزلت علوم انسانی در جامعه ما افزایش پیدا کند.
یک وجه اساسی در علوم انسانی و مخصوصا در دوران تحصیلات تکمیلی، فعالیت‌های پژوهشی است که در دوره دکتری به اوج خود می‌رسد. بنده برای ورود به موضوع و ارائه پیشنهادات خود برای افزایش هدفمندی پژوهش، نگاهی گذرا به سند اسلامی شدن دانشگاه‌ها دارم که در آنجا و در بخشی که مربوط به حوزه پژوهشی است اقداماتی پیشنهاد شده که متأسفانه مغفول مانده است و اگر بتوانیم همین‌ها را در فضای دانشگاه‌ها برجسته کنیم و کار بیشتری در مورد آن انجام دهیم، بسیاری از مشکلات حل می‌شود، چون این سند حاوی پیشنهادهای اساسی است. برای مثال در یکی از راهبردها به طراحی نظام موضوعات و اولویت‌های پژوهشی و ساماندهی فرآیندهای آن با اولویت علم بومی و علم دینی پرداخته شده است.
راهبردهای سند اسلامی شدن دانشگاه‌ها
در راهبرد دیگر گفته شده است که باید تقویت و ارتقای جایگاه پژوهش، تولید علم و فناوری و نهضت نرم‌افزاری و بسط روحیه پژوهشگری در دانشگاه‌ها به منظور تمدن نوین اسلامی مورد توجه قرار گیرد. هدف این است که به فعالیت‌های پژوهشی جهت داده شود. راهبرد دیگر ساماندهی و هدفمند‌سازی برنامه‌های پژوهشی براساس مزیت‌های نسبی و رقابت‌گرایی و مأموریت‌های دانشگاه‌ها و مجموعه‌های پژوهشی است. راهبرد دیگر این است که ساماندهی نظام موضوعات پژوهش‌ها، پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها باید برای رفع نیازهای مادی و معنوی جامعه اسلامی و با تأکید بر پیوستگی آموزش و پژوهش مورد توجه باشد.
باید روی این موارد کار بیشتری انجام شود و شورای اسلامی شدن دانشگاه‌ها و مسئولان وزارت علوم باید از سیاست‌های بالادستی حمایت کند تا یک جوان باهوش و تحصیل‌کرده که دو سال از وقت خود را صرف پژوهشی کرده است بازدهی مناسبی داشته باشند نه اینکه حداکثر خاصیت این رساله‌ها این باشد که شخص از رساله دفاع کند و فارغ‌التحصیل شود.
بی‌توجهی به مسئله‌محوری در پژوهش‌ها
یکی از مشکلات اصلی که با آن مواجه هستیم این است که رساله‌های ما مسئلهمحور نیست. پژوهش بدین معناست که ذات بشر را یک گام جلوتر ببریم و زمانی اتفاق می‌‌افتد که یک مسئله وجود داشته باشد، اما اگر در کشور مسئله‌ای وجود نداشته باشد، پژوهش انجام می‌شود. بنابراین باید پژوهش‌ها جنبه کاربردی داشته باشند. علاوه بر این، تجربه شخصی بنده نشان می‌دهد که به دلایلی احساس نمی‌کنیم که پژوهشگران تفکرات نظری جدی دارند. شاید این مشکل از نظام آموزشی ما باشد که متفکر تولید نمی‌کنیم و بیشتر به دنبال این هستیم که شخص مطالب بسیاری را بداند، ولی روحیه انتقادی ندارد و نمی‌تواند مسائل را تحلیل کند. بنابراین بسیاری از تحقیقات ضعیف هستند.
ضعیف‌ترین بخش یک رساله دکتری فصل پنجم آن است، در حالی که فرد باید بتواند بر اساس یافته‌هایش، نتیجه‌گیری درستی را ارائه دهد. پیشنهادها عمدتا کلیشه‌ای هستند و در نتیجه محقق به خوبی بر روی آن مسئله تفکر نکرده است. نکته دیگری که باید در راستای ارتقا و هدفمندی پژوهش مورد توجه قرار دهیم این است که دانشجویان ما موضوعات جدی داشته باشند و باید یک‌سری طرح‌های کلان ملی یا بین‌المللی داشته باشیم و ذیل آنها رساله‌های دکتری را انجام دهیم تا مسائل اصلی حل شود. برای هدفمندی پژوهش در دانشگاه علامه طباطبایی، حداقل دو طرح جدی را در دستور کار داریم که یکی با کمک معاونت علمی و فناوری ریاست‌‌جمهوری و دیگری با کمک وزارت اقتصاد انجام می‌شود.
لزوم توجه به طرح‌های ابتکاری
همچنین باید طرح‌های خلاقانه را پیگیری کنیم، اما کمتر به این مورد توجه کرده‌ایم و حتی روش‌های تحقیق کلیشه‌ای، صوری و بدلی است و شاید این امر ناشی از تفکر یا روش‌های آموزشی باشد که به آن اشاره کردم، در حالی که امروزه برخی تکنیک‌های خلاقانه برای متدلوژی استفاده می‌شود تا موضوعات مبتکرانه برای رساله‌های دکتری ارائه شود.
جایگاه علوم انسانی ارتقا یافته است، اما برای رسیدن آن به جایگاه واقعی باید پژوهش‌های هدفمند داشته باشیم. دانشجویان مستعد و علاقه‌مندی داریم اما باید راهکارهایی پیدا کنیم که بر اساس آنها به پژوهش جهت دهیم. به نظرم تکیه بر سند اسلامی شدن دانشگاه‌ها، که به برخی از راهبردهای آن اشاره کردم، می‌تواند در رسیدن به این هدف مؤثر باشد. بر اساس تجربیاتی که در فضای دانشگاهی داریم، رساله‌های ما کمتر مسئلهمحور و بر اساس نیازهای جامعه هستند. لذا باید دستگاه‌های اجرایی پیشنهادهای خود را ارائه دهند و رساله‌های دکتری بر اساس آنها تدوین شوند.
|