فارغ از چارچوب‌ها و خط و مشی‌های محدودکننده که پیش از این طی دهه‌ها بر افراد یا برنامه‌های قرآنی حاکم بود، رسانه ملی با دادن فرصت به چندین جوان خوش‌قریحه برای ارائه کار هنری، جلوه متفاوتی از ترویج و تبلیغ قرآن را در برنامه تلویزیونی «محفل» به نمایش گذاشت. برخی محدودیت‌های حاکم بر برنامه‌های قرآنی به سلیقه و نظرات شخصی مدیران آن برهه مرتبط بود و اگر از انصاف نگذریم، به جوّ حاکم در آن دهه‌ها نیز برمی‌گشت. این روزها از میان نقدهای جسته و گریخته‌ای که درباره محفل می‌شنویم، صدای ضعیفی از ناخرسندی این طیف نیز همچنان به گوش می‌رسد.
محفل که تا حدی شکل و شمایل برنامه‌های استعدادیابی روز جهان را داشت، در خود تغییراتی را ایجاد کرده بود که می‌توان آن را متفاوت از برنامه‌های مشابه خارجی برشمرد و از آن جمله فرصت بهتر دیده شدن تعدادی از قاریان زبده پیشکسوت و درجه یک کشورمان بود که در میان عموم مردم و حتی خواص نیز مجالی اندک برای آشنایی با این افراد ایجاد شده است و شبکه قرآن سیما نیز طی حدود سه دهه فعالیتش به دلایلی که در این نوشتار فرصت پرداختن به آن نیست در این مورد چندان موفق نبود، دلایلی که در برخی موارد این شبکه در آن قصوری نداشته و به موجودیت و بود و نبود آن و اهدافی مرتبط است که برای آن در نظر گرفته‌اند.
مهم‌تر آنکه قرار نبود کسی در برنامه محفل همانند شیوه مرسوم مسابقات قرآن، رتبه‌های اول تا سوم، جوایز و عنوان‌های ممتاز و بین‌المللی را از آن خود کند و همه چیز محدود به مصحف شریف نبود و عترت نیز بسیار دلنشین با این محفل قرآنی ممزوج شده بود و خنده و اشک همانند زندگی روزمره همه ما، لحظه‌ای می‌آمد و می‌رفت.
در این نوشتار نیت برشمردن نکات مثبت فراوان و برخی نقدها بر برنامه محفل را نداشته و مجال را برای بیان نکته‌ای مهم‌تر مغتنم می‌شمارم.
۱ - از میزان دقیق استقبال مخاطبان در طیف‌های مختلف از این ویژه‌برنامه رمضان، هنوز اطلاعی در دست نیست و باید منتظر ماند تا در آمارهای منتشرشده صدا و سیما تا حدودی به میزان آن دست یافت، اما میزان انتشار فیلم‌های تقطیع‌شده این برنامه سی قسمتی در فضای مجازی و میزان مطالب و یادداشت‌های رسانه‌های رسمی و غیر رسمی در طیف‌های مختلف فکری، حاکی از اقبال عمومی بوده است و اینکه به گفته عوامل برنامه محفل، برای گردهمایی مخاطبان این برنامه در برج میلاد، نزدیک به ۳۰ هزار نفر برای حضور در سالنی دو هزار نفره اعلام آمادگی کردند، ولی از کدام یک از آمارها می‌خواهید به میزان جذب طیف‌های مختلف در کشور پی ببرید؟ آن هم طیفی که برای نگاه به رسانه‌ها وقتی نمی‌گذارند.
۲ – به فرض در خوشبینانه‌ترین حالت، محفل، موفق به جذب مخاطب خاکستری شده است و مخاطبان شوق فراگیری بیشتر قرآن را دارند. اگر آنان از طیف باسواد بزرگسال باشند، باید امیدوار باشیم که مستقیم به سراغ قرآن کریم رفته و جویای خواندن ترجمه و تفسیر آن می‌شوند. عده‌ای نیز برای فراگیری بیشتر در صورتی که در حوالی خود مرکز آموزشی بیابند، در اماکن آموزشی حضور می‌یابند تا بر آموخته‌های خود از قرآن کریم بیفزایند. شما مسئولان نهادهای متولی آموزش و تبلیغ و ترویج قرآن چقدر آمادگی پذیرش این مخاطبان را دارید و چقدر امور را برای مساجد، بقاع متبرکه و مؤسسات مردمی تسهیل کرده‌اید؟ جذب مخاطب همانند جذب دوست است که یافتنش راحت، اما حفظ رابطه دوستانه بسی مشکل است. مساجد با داشتن جلسات قرآن اساتید و کانون‌های فرهنگی و هنری، توانایی جذب و نگهداری سلایق و حوصله‌های متفاوت را دارند؟ بسته‌های آموزشی متنوعی را در اختیار دارند؟ در بدو ورود به یک مرکز قرآنی چقدر آمادگی سنجش علاقه و استعدادها را داریم تا اگر دلزدگی در او ایجاد شد، شیوه و بسته دیگری را به او ارائه کنیم و حتی او را به سمت هنرهای قرآنی سوق دهیم؟
بسیاری با مشاهده آن نوجوان و جوان نخبه حافظ قرآن در قاب تلویزیون، شوق حفظ قرآن را در خود می‌یابند و به مراکز قرآنی مراجعه می‌کنند و بر آن هستند تا حفظ ترتیبی را بگذرانند، اما در ادامه به دلیل شیوه غلط یا موانع و مشکلات زندگی شخصی‌شان از ادامه این مسیر منصرف می‌شوند. آیا مراکز آموزشی توانایی دارند که این فرد را به سمت و سوی دیگری از فراگیری آموزش قرآن سوق دهد تا از دایره قرآن‌آموزان خارج نشود؟
۳ - خردسال و نوجوان ما در کسوت دانش‌آموز و از میان خانواده‌هایی با سلایق و تفکرهای گوناگون که شاید ارتباط اندکی با قرآن دارند، حدود دوازده سال در مدارس کشور، فرصت خوب ایجاد شوق برای فراگیری قرآن و انس با آن را دارند. چقدر نهادهای قرآنی در کنار وزارت آموزش و پرورش به این امر توجه دارند؟ تا من بعد در برنامه‌های دیگری مشابه محفل، شاهد حضور دانش‌آموزانی باشیم که این بار بگویند که شوق به حفظ قرآن و فهم معانی آن را از کلاس درس مدرسه‌شان دارند و بینندگان متحیر از آن باشند که اطرافیان و خانواده آن دانش‌آموز، ضعیف‌ترین ارتباط را با قرآن داشته‌اند و این محیط مدرسه بوده است که او را قرآن‌دوست کرده است.
بی‌شک جذب مخاطب مقوله مهمی است، چه در میان بینندگان یک برنامه تلویزیونی قرآنی و چه حتی در جذب بازدیدکنندگان از نمایشگاه قرآن، ولی ذوق‌زدگی اعلام تعداد بازدیدکنندگان نمایشگاه قرآن یا به نام زدن برنامه محفل از سوی نهادهای قرآنی این سؤال را در ذهن ایجاد می‌کند که برای حفظ این استقبال چقدر آمادگی دارید؟ نهادهای قرآنی نباید تعداد بازدیدکنندگان و مخاطبان از یک رویداد قرآنی را به سببِ عملکرد مطلوب خود بدانند. کار ناقص و زمین‌مانده بسیار است.
|