به گزارش مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی، دکتر سعیدرضا عاملی، دبیر علمی پنجمین کنگره جهانی امام رضا(ع) در پیش نشست این کنگره گفت: با سلام خاص به آستان مقدس حضرت رضا(ع) که همه ما افتخار خادمی آن حضرت را داریم و امروز بودن در جوار حضرت و گام برداشتن در مسیر اهداف رضوی برای همه مسلمانان و همه پیروان اهل بیت(ع) افتخاری بزرگ است. مردم جهان نسبت به اهل بیت عصمت و طهارت و امام رضا علیه السلام ارادات خاص دارند و روز به روز معرفت و ارادت به این آستان افزایش پیدا می‌کند.
لازم می‌دانم از تولیت آستان قدس رضوی جناب حجت الاسلام والمسلمین حاج آقای مروی و همچنین جناب آقای دکتر طالبی، جناب آقای دکتر قَراملکی، جناب آقای ذولفقاری و البته تشکر خاص از دبیرکل محترم مجمع‌جهانی‌اهل‌بیت علیهم‌السلام و همه عزیزانی که کمک کردند تا ما از این فرصت حضور اعضا محترم مجمع عمومی، مجمع اهل بیت بهره بگیریم و این پیش نشست کنگره جهانی امام رضا(ع) را برگزار کنیم، تشکر کنم. به فال نیک می‌گیریم که جمع فاخری از اندیشمندان، دانشمندان، پیروان اهل بیت در سایر نقاط جهان آغازگر این پیش نشست هستند.
دکتر عاملی افزود: کنگره جهانی امام رضا(ع) قدمتی به بعد از پیروزی انقلاب اسلامی دارد، یعنی یک تاریخچه 40 ساله پشت برگزاری این کنگره هست که همه ساله آغاز این کنگره با حضور رهبر حکیم انقلاب شروع می‌شده است و مقالاتی که در این کنگره‌ها ارائه می‌شده محصول حضور و ارائه نظر توانمندترین دانشمندان ایران و جهان بوده است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: کنگره پنجم جهانی امام رضا(ع) تحت عنوان اندیشه تمدنی امام رضا علیه‌السلام: عدالت برای همه، ظلم به هیچکس اختصاص داده شده‌است. انتخاب موضوع عدالت برای همه و ظلم به هیچکس از یک سو، بازخوانی یک نیاز عمومی در جهان است. از سوی دیگر اگر ما به روح دین نگاه کنیم، به اصول دین داشته باشیم و به عرصه اجتماعی دین توجه کنیم، عدالت بنیادی‌ترین امری است که در ساختار اندیشه الهی و اسلامی وجود دارد. به فرمایش امیر المومنین: «العدل حیات الاحکام»[1] عدل بنیان احکام الهی است، با عدل همه احکام احیا می‌شود و بدون عدل همه احکام تعطیل می‌شود، لذا با توجه به روح دین عدالت در کانون بحث‌های ما قرار دارد.
استاد دانشگاه تهران ادامه داد: اگر به وضعیت امروز جهان توجه کنیم، می‌بینیم که موضوع عدالت اهمیت بیشتری پیدا کرده است برای اینکه ظلم و تبعیض افزایش پیدا کرده است. ما با ظلم‌های ساختاری در جهان مواجه هستیم، ظلم‌هایی که استعمار تولید کرده است؛ استعماری که نسل کشی‌ها کرده است، نسل‌ها را به بردگی گرفته، کشتارهای جمعی را در جهان رقم زده، بعضی‌ها تلاش می‌کنند که کشتار جمعی را به هولوکاست خلاصه کنند، ولی کشتار جمعی ملت‌های بزرگی را در جهان درگیر کرده است، در آفریقا نزدیک به 100 میلیون نفر انسان کشتار جمعی شده‌اند، در فیلیپین 8 میلیون انسان کشته شده‌اند، در یمن در عراق در فلسطین در اریتره در چاد در افغانستان در کشورهای آمریکای لاتین در میان بومیان آمریکا که نسلی از بومیان آمریکا باقی نمانده است کشتارهای بزرگ صورت گرفته است و قربانیان تفکر ظالمانه، خود دنیای غرب بوده است، در جنگ جهانی اول و دوم 100 میلیون انسان کشته شدند ولی عبرت نگرفتند و همچنان منابع افزایش ظلم و بی‌عدالتی را افزایش می‌دهند.
دکتر عاملی در توضیح مصادیق ظلم فراگیر، افزود: ما امروز با آوارگان زیادی در جهان مواجه هستیم؛ بر اساس آمار سال 2021 آژانس پناهندگان سازمان ملل اعلام می‌کند که نزدیک به 89 میلیون آواره اجباری در جهان داریم، آوارگانی که 40درصد آنهارا کودکان آواره و کودکان بی خانمان تشکیل می دهند. وقتی به کشورها نگاه می کنیم بیشترین آوارگان در سوریه بوده اند؛ 6 میلیون و844 هزار نفر آواره در جنگ های سوریه بوده است. در ونزوئلا نزدیک به 4 میلیون و 605 هزار نفر آواره شدند، در افغانستان 2712 انسان آواره داشتیم، در جنوب سودان 2 میلیون و362 هزار و همچنین کشورهای مختلف را نگاه میکنیم بعضی ها با قدمت 60 ساله از جامعه آوارگان متحمل می‌شوند بعضی‌ها کمتر و بعضی بیشتر، ولی آوارگی جزو ذات زندگی ظالمانه‌ای شده است که امروز در جهان شاهد هستیم.
دبیر علمی پنجمین کنگره جهانی امام رضا(ع) اظهار داشت: امروز بر اساس آمارهایی که سازمان ملل متحد اعلام می‌کند کسانی که درآمد روزانه ی 1 دلار و 90سنت دارند(با یک دلار و 90 سنت در روز زندگی می‌کنند) جمعیتی بزرگی در دنیا را تشکیل می‌دهند و این وضعیت هرچه به کشورهای محروم‌تر می‌رسد، درصد ها بالاتر می‌رود؛ از 36 درصد جامعه‌ی فقر و مطلق فقر را ذکر می‌کنند تا متوسط جهان به 7/6 رسیده است. کسانی که در فقر و فلاکت زندگی می‌کنند و غذای روزانه را ندارند، کودکانی که در اثر نرسیدن غذا و فرتوت شدن بدن دچار بیماری‌های مزمن می‌شوند و به کشته شدن آنها منتهی می‌شود.
وقتی به نتیجه 20سال به اصطلاح جنگ علیه ترور بعد از 11 سپتامبر نگاه میکنیم ملاحظه می‌کنید که 530 هزار نفر انسان با خیال واهی جنگ علیه ترور! کشته شده‌اند. فرض بر اینکه بن لادن عامل اصلی11 سپتامبر باشد، یک فرد یا نهایتا یک جریان است، چرا به مردم کشورها حمله می‌کنند؟ قانون توقف کردن و جستجو کردن در انگلستان گذاشتند که به استناد آن قانون می‌توانستند فرد را بگیرند و 6 ماه بدون هیچ دلیل زندان بکنند و هر بلایی سرش بیاورند، بدترین رفتارهای اجتماعی نسبت مسلمان‌ها در اروپا و آمریکا و سایر نقاط جهان اعمال کردند.307 هزار نفر کشته شدگان نظامی بوده‌اند، 8 هزار میلیارد دلار صرف جنگ علیه ترور شده است، و این مسیر ادامه دارد! امریکا در همین دو دهه اخیر در 16 جنگ در دنیا مشارکت داشته است. وقتی که نگاه میکنیم به فرهنگ زندگی، جالب است که آمارها نشان می‌دهد به ازای آمار سازمان ملل متحد در 2020، در 100 هزار نفر جمعیت امریکا بالاترین آمار قتل را دارد که 31 نفر در 100 هزار نفر است، قتل های معمولی که در خیابان اسلحه دست می گیرند و همدیگر را می‌کشند.
دکتر عاملی گفت: تبعیض اجتماعی در دنیا بیداد می‌کند، هنوز که هنوز است بین سفید پوست‌ها و رنگین پوست‌ها فاصله گذاشته اند و دوره هایی که شیر آب سفید پوست‌ها و رنگین پوست‌ها را جدا کردند، در خاطره‌ها هست. من قبل از انقلاب اسلامی دوره دبیرستانم را در آمریکا بودم، آن روزها ما در رستوران دبیرستان میز غذایمان جدا بود، رنگین پوست‌ها و سفید پوست‌ها میز غذای جدا داشتند، در اتوبوس‌ها بخش سفیدپوستها جدا بود. این تفکر استثناگرایانه سفید پوستی آمریکایی که بروزش در ترامپ بود یک واقعیتی ست که امروز در فضای اجتماعی آمریکا وجود دارد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: ما امروز زمانی که به نابرابری نژادی در ایالات متحدا آمریکا نگاه میکنیم از هر هزار مرد یا پسر سیاه پوست یک نفر به دست پلیس کشته می‌شود، از هر 2 بزرگسال سیاه پوست با مدرک دانشگاهی یا بیشتر یا از اعضا خانواده زندانی هستند یعنی یکی از اعضا خانواده از 2 بزرگسال به زندان رفته است. امنیت اقتصادی در دنیا حکایت از نابرابری بزرگ می‌کند، در حوزه سلامت و بهداشت نابرابری بسیار بزرگی را ما در فضای جهانی می‌بینیم. من چندین شاخص نابرابری در شاخص‌های وضعیت زیستی عرض می‌کنم، اینها را تاکید می‌کنم برای اینکه به وضعیت دوران پیرامون خودمان دقت کنیم، عدالت را در کتاب و در قلم دنبال نمی‌کنیم، عدالت در عرصه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی باید دنبال شود.
فرهنگ رضوی باید در عرصه زندگی ما امتداد پیدا بکند باید اصلاح کننده وضعیت زندگی باشد، اگر ما معارف یاد بگیریم، قرآن را تلاوت کنیم و به زیارت مشرف بشویم ولی نتیجه عملی زندگی‌مان تن دادن به ظلم باشد و راه و چاره پیدا نکردن برای ظلم باشد در واقع آن سیره امتداد پیدا نکرده است.
اگر به متوسط درآمد مردم جهان نگاه کنیم از جمهوری آفریقای مرکزی که درآمد سرانه حدود 661 دلار است تا کشورهایی که 116 هزار دلار درآمد متوسط سرانه‌شان است، وجود دارند و منعکس کننده فاصله درآمدی مردم جهان است، اگر به تحصیلات نگاه کنیم کشورهایی هستند که متوسط تحصیلات آنها یک و نیم سال است مانند بورکینافاسو تا کشورهایی مانند کشورهای اروپایی که متوسط تحصیلات 14 سال است. اگر امید به زندگی را که شاخص جمعیتی است که نشان می‌دهد متوسط عمر انسان چقدر است، نگاه کنیم باز امروز که وضع بهداشت بهتر شده است از 52 سال شروع می شود تا به 84 سال در ژاپن می‌رسد اگر به مرگ و میر کودکان نگاه کنیم در کودکان زیر 5 سال از 21 صدم در صد در ایسلند شروع می شود تا به 7/12 درصد در سومالی به اوج می رسد. در نمودار ذیل بعضی از شاخص‌های مهم مرتبط با امور مرتبط با زندگی را در سال 2020 ملاحظه می‌کنید.
وقتی به فساد که باز مصداقی از بی‌عدالتی است نگاه میکنیم، فساد دنیا را فرا گرفته است. امروز در آمریکا 25 درصد نسل جوان همجنس باز شده‌اند، رشد جمعیت منفی شده است، انقراض نسلی در مسیر زندگی مردم قرار گرفته است. برای اینکه فرهنگ جدید مادر را به عنوان فردی که حمل کننده بار مسئولیت و تربیت است، تشویق نمی‌کند و بعنوان یک ارزش زندگی تلقی نمی‌شود. مادر در فرهنگ جدید تبدیل به یک فرد مصرف زده و استفاده موقت در مسیر زندگی شده است؛ لذا خانواده‌های تک سرپرست افزایش پیدا کرده اند، 95 درصد خانواده‌های تک سرپرست در دنیای غرب توسط مادر اداره می‌شود. 35 درصد در آمریکا همزیستی بدون ازدواج وجود دارد و این مسیر همه عرصه‌های زندگی دنیا را گرفته است.
دکتر عاملی گفت: ما در اینجا دور هم جمع شده‌ایم که در ذیل مکتب رضوی و اندیشه تمدنی امام رضا(ع) خود را با این سئوال اساسی مواجه کنیم که چه راهی می تواند برای عدالت برای همه و ظلم برای هیچکس می‌توان پیدا کرد؟ عقل ها بارور شود تا راهی را برای کاهش ظلم در جهان پیدا بکند، اگر توفیق پیدا کنیم که عدالت در گوشه‌ای از جهان استقرار پیدا بکند و در گوشه‌ای از جهان ظلم کاهش پیدا بکند ما کار اساسی را انجام دادهایم، این نگاه در واقع فلسفه وجودی انقلاب اسلامی و در بنیان نهضت حضرت سیداالشهدا و سیره نظری و عملی امام رضا علیه‌السلام است.
امام رضا (ع) فرمایشی دارند که یک هشدار به ما هست، امام می‌فرمایند در جایی که فضای ظلم هست بیان حق کارساز نیست. در فضایی که فضای ظلم و بی‌عدالتی است، بیان حق سست می‌شود کلام حق نافرمانی می‌شود. می‌فرمایند: راه دشمنان در محله‌هاییست که مورد تهمت است. دشمن در محله‌هایی که محل‌های خراب است قدرت بیشتری دارد. در مجالس شراب خواری و میکده‌ها و مجالس لهو و لعب به حرام، اینجا نیز دشمن در آن میدان دارد. دیوان‌هایی که در آن از روی عدالت حکم نمی‌شود جای جولانا دشمن است. محافلی که در آن امامان معصوم(ع) را طعن می‌زنند و از مؤمنین بدگویی می‌کنند و در واقع دین خدا را به سخره می‌گیرند محل جولان دشمن است. مجالس اهل معصیت، ظلم و فسادکاری عرصه جولان دشمن است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: امام رضا(ع) می فرمایند: هرگاه حکومت عدالت را اجرا نکند از چشم مردم می‌افتد و از یکبارچگی تودها و پشتیبانی آنها محروم می‌گردد. حکومت اگر قدرت اجرای عدالت را از دست بدهد عملا مردم و امت از یکپارچگی تبدیل به چندگانگی و پراکندگی می‌شوند، لذا بنیان تفکر تمدنی امام رضا(ع) بر توجه به این امر کلیدی است. در خصوص اولویت‌های واجبات الهی نقل است فضل بن شاذان نیشابور از حضرت رضا(ع) سوال می‌کند که اگر بپرسند نخستین واجبات دینی چیست؟پاسخ این است که اقرار و ایمان به خدا و به پیامبر خدا و به حجت خدا و هرچه از نزد خدای بزرگ آمده است، اگر بپرسند چرا بر مردم اقرار و ایمان به خدا و پیامبر و حجت و احکامی که از نزد خدا آمده است واجب است، حضرت می‌فرمایند: برای دلیل‌های بسیار از جمله اینکه کسی که به خدای بزرگ ایمان نداشته باشد از معصیت اجتناب نمی‌کند، پس بنیان تقویت ایمان برای استقرار احکام الهی یک بنیان بزرگی است. رهبر حکیم انقلاب در دیدار با اعضا مجمع اهل بیت اولین نکته‌ای که تذکر دادند معرف اهل بیت بود که معرفت اهل بیت ایمان به اهل بیت و ایمان به این راه را به دنبال می‌آورد.
استاد دانشگاه تهران افزود: وقتی که از تفکر تمدنی صحبت میکنیم برچند محور باید تاکید کرد، اولا وقتی از تعبیر تمدن استفاده می‌شود، تمدن را تمدن شناسان معمولا به گذشته بر می‌گردانند. بعضی از تمدن شناسان وقتی که به لحاظ تاریخی سوال می‌شود که تمدن ناظر بر چه دوره زمانی است؟ میگویند از 100سال قبل! یعنی باید یافته‌های یک فرهنگ یک معماری یک معنویت یک عقلانیت یک حکمت در عمق عمل اجتماعی ریشه‌دار شود و عمق پیدا بکند، در میان مردم نفوذ پیدا بکند تا تبدیل به یک امر تمدنی بشود. تمدن یک امر فاخر است یک امری است که انسان‌ها کنار آن احساس تعلق می‌کنند، احساس افتخار می‌کنند، احساس بودن دارند. بودن انسان‌ها در کنار میراث تمدنی معنا پیدا می‌کند، اما در فرمایشات اهل بیت‌علیهم‌السلام این نگاه را می‌بینیم که امور فاخر را به عمل نسبت می‌دهند، به امروز نسبت می‌دهند. در دیدگاه رهبر حکیم انقلاب اسلامی(مدظله العالی) در گام دوم این نگاه خیلی مشهود است. مستحضر هستید مقام معظم رهبری بیانه‌ای در 22 بهمن سال 1398 صادر کردند به عنوان چهل سالگی انقلاب اسلامی تحت عنوان گام دوم، و فرمودند ما یک گام برداشته‌ایم که این چهل سال گذشت و اکنون می‌خواهیم یک گام دیگری برداریم که یک نگاه چهل ساله به آینده داشته باشیم، ببینیم در 40 سال آینده ما باید چکار کنیم؟
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: در آنجا مقام معظم رهبری فرمودند ما هدف را تمدن نوین اسلامی می‌گذاریم و در واقع تمدن را به یک امری برای آینده و برای ساختن نسبت می‌دهند نه صرفا نسبت به گذشته. بله تمدن ریشه در گذشته دارد، ریشه در سنت دارد و ریشه در فرامین الهی دارد، ولی ما هم به عنوان یک نسلی که امروز زندگی می کنیم و تلاش میکنیم، باید سهم در تمدن‌سازی داشته باشیم. تمدن در این نگاه در واقع مؤلفه‌های دوران ظهور است، مؤلفه‌های دوران ظهور تمدن نوین اسلامی را تفسیر و تعریف می‌کند. یکی از مشخصه‌های بارز این امر تمدنی و این نگاه تمدنی در واقع ارتباط عادلانه با اقشار اجتماعی است. یک موقع ما از عدالت یک نظام،به عنوان یک سیستم یا به عنوان یک ساختار صحبت میکنیم، یک زمانی هم از عدالت فردی صحبت میکنیم. قاعدتاً حکومت ها مسئولیت استقرار نظام مند عدالت را دارند.
بطور حتم فرد اهمیت دارد، اما عدالت فردی پوشش دهنده عدالت نظام‌مند نیست، عدالت نظامند یک ساختار نهادینه برای عدالت فراهم می‌کند و همه جامعه را اعم از فرد و گروه‌های اجتماعی را وادار به انضباط عادلانه می‌کند. خصیصه‌های این نظام عدالتی یکی آن است که ما بین اقشار مختلف جامعه در دادن خدمات تفاوت نگذاریم، خدماتی که نیازهای اساسی زندگی است مانند غذا ، آب، تامین سلامت، امنیت و آموزش. این 5 نیاز اساسی زندگی است و در اینها بین هیچ قشری از اقشار اجتماعی نباید تفاوت گذاشت. دارا و ندار، طبقه پایین و بالا ندارد، تقسیم کردن اقشار اجتماعی به لحاظ قومی و نژادی ندارد. امام رضا(ع) می‌فرمایند: «هرکس فقیر مسلمانی را ملاقات کند و بر او سلامی متفاوت با سلام به توانگران کند خدا را در روز قیامت خشمگین ملاقات خواهد کرد» [2]. فرد حتی در سلام کردن تفاوت نباید داشته باشد چه برسد در خدمات دادن، در خدمات دادن حتما نباید تفاوت گذاشت. اما در سلام که یک آغاز ارتباط است، آنجا میگویند حق ندارید تفاوتی بین فقیر و غنی بگذارید. امام صادق(ع) می‌فرمایند: «هرکس مومنی را خار کند یا او را به سبب فقر و تنگدستی‌اش حقیر شمارد خداوند او را در روز قیامت انگشت نما می‌کند»[3].
دکتر عاملی افزود: رفتار و اخلاق و سلوک عادلانه یکی از آن ابعاد تمدنی است که اگر قدرت این را داشتیم که زندگی امام رضا(ع) را تبدیل به روایت سینمایی یک روایت تصویری می‌کردیم و آن اخلاق کریمانه را که همه در کنار امام احساس آسایش می‌کردند به تصویر می‌کشیدیم برای ما کاملا ملموس می شد که اخلاق تمدنی یعنی چه! زمانی که امام(ع) را مسموم کردند و امام در بستر بیماری افتاد چون روششان این بود که غذا را با همه اهل خانواده و کسانی که در کنار امام بودند، میل می‌کردند، حضرت اعلام کردند که خادمین و خدم و حشم همه سر یک سفره جمع شوند با هم غذا بخوریم، در بعضی از روایات تاریخی است که آن غذا، غذای آخر عمر حضرت رضا(ع) بود، غذا را با خدم و حشم و نیروها و کارکنان و همه در سر یک سفره خوردند. امروز تا یک فردی مقام پیدا می‌کند اولین اتفاقی که در زندگیش می‌افتد، جداسازی است. جداسازی بخشی از سیاست اجتماعی بود که در بعضی از کشورهای اروپایی اتفاق افتاد.
امام امام رضا علیه‌السلام حتی اعتماد غیر مسلمانان را به خود جلب کرده بود. شما توجه حضرت را و اعتماد زرتشتیان دوران امام را به امام ببینید، که امام چقدر مود اعتماد اقلیت دینی زمان خودشان بود و بعضی از آنها وصیت می‌کردند که اموالشان در اختیار امام رضا قرار بگیرید، برای بعد از مرگشان یا احیانا اگر می‌خواستند خدمتی را بکنند.
دکتر عاملی گفت: آخرین نکته ای که راجع به رویکرد تمدنی حضرت رضا(ع) عرض می‌کنم این است که امام رویکردشان، رویکرد به حساب آوردن اعضا جامعه بود. به حساب آوردن، رکن شهروندی است . رکن پایه اول شهروندی این است که آدم‌ها را آدم حساب کنیم، زمانی که در کنار ما هستند دارای حقوق فردی و اجتماعی باشند، در سنت رضوی مستندات زیادی است که حکایت از این امر می‌کند.
دبیر علمی پنجمین کنگره جهانی امام رضا(ع) ادامه داد: ما این کنفرانس و کنگره را با هدف اینکه آن نگاه عدالت گرایانه امام رضا(ع) و نگاه ضدتبعیض اجتماعی امام رضا(ع) را بتوانیم در جهان امتداد بدهیم، کنگره پنجم را برگزار میکنیم و هدف این است که در چند کشور کنگره برگزار بشود. در حال حاضر در افغانستان، پاکستان، ترکیه، لبنان، استرالیا، هند و انگلیس(این 7 کشور) داوطلبانی هستند که علاقمندند که یک نشست ملی و بین المللی در کشور خود در خصوص عنوان اصلی کنگره یعنی "اندیشه تمدنی امام رضا علیه‌السلام : عدالت برای همه، ظلم به هیچکس" برگزار کنند. البته بدیهی است دبیرخانه کنگره از کیفیت کار باید اطمینان حاصل کند. امیدوار هستیم کنگره جهانی امام رضا علیه السلام، در سال 1402 برگزار شود.
والسلام علیکم و رحمةالله و برکاته
[2] مَن لَقِیَ فقیرا مُسلِما فَسَلَّمَ علَیهِ خِلافَ سَلامِهِ علَى الغَنیِّ ، لَقِیَ اللّه َ عز و جل یَومَ القِیامَةِ وهُو علَیهِغَضبانُ. الأمالی/ للصدوق، ص: 442
[3] عَنْهُ قَالَ : مَنِ اِسْتَذَلَّ مُؤْمِنا أَوْ حَقَّرَهُ لِفَقْرِهِ وَ قِلَّةِ ذَاتِ يَدِهِ شَهَرَهُ اَللَّهُ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ بِمَا يَفْضَحُهُ عَلَى رُءُوسِ اَلْخَلاَئِقِ لاَ مَحَالَةَ. مشکاة الأنوار في غرر الأخبار، ج 1، ص 689
|