"بنیاد ملی نخبگان" در سال 1385 نظر به تأکید مقام معظم رهبری در استفاده صحیح و مناسب از ظرفیت‌های علمی نخبگان در راستای توسعه کشور و لزوم حرکت انقلابی در مسیر رفع موانع و مشکلات تولید دانش و جنبش نرم‌افزاری تشکیل شد.
برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری برای شناسایی، هدایت، حمایت مادی و معنوی نخبگان (در دو طیف مستعدان برتر و نخبه)، جذب، حفظ و بهکارگیری و پشتیبانی از آنان در راستای ارتقاء تولید علم، فناوری، هنر، ادب و فرهنگ و توسعه علمی و متوازن کشور و احراز جایگاه برتر علمی، فناوری و اقتصادی در منطقه براساس سند چشم‌انداز کشور در افق 1404، هدف غایی بنیاد ملی نخبگان محسوب می‌شود.
بنیاد ملی نخبگان «عضو» ندارد بلکه رویکرد آن شناسایی «اجتماعات نخبگانی» از طریق رصد رفتار و فعالیت‌های نخبگانی آنان در تمامی حوزه‌ها شامل علم، فنّاوری، فرهنگ، نوآوری، قرآن، هنر، ادب و... همچنین پشتیبانی از فعالیت‌های نخبگانی آنان با همکاری همه دستگاه‌های ذی‌ربط برای اثرگذاری مناسب آنان در جامعه تخصصی خود است.
در واقع هدف بنیاد، ایجاد مسیری برای تواناسازی مستعدان برتر کشور و هدایت آنان به سمت تأثیرگذاری بیشتر و بهتر در حوزه تخصصی از یک‌سو و تسهیل مسیر بهکارگیری و الگوسازی از سرآمدان و نخبگان در اجتماع تخصصی خود است؛ به همین دلیل، بنیاد برای طی مسیر نخبگی، ایستگاه‌هایی را طراحی و به منظور تشویق و ترغیب صاحبان استعدادهای برتر برای طی مسیر نخبگی و رسیدن به مرحله اثرگذاری، در هر یک از ایستگاه‌ها، تسهیلاتی برای مشمولان در نظر گرفته است که هر فرد براساس فعالیت‌های نخبگانی خود و با توجه به جایگاهی‌که در آن قرار دارد، امکان بهره‌مندی از تسهیلات مطابق ضوابط بنیاد را خواهد داشت.
در این مسیر، "سند راهبردی‌کشور در امور نخبگان" مصوّب شورای عالی انقلاب فرهنگی، به عنوان قانون اساسی بنیاد ملی نخبگان، سرلوحۀ همه برنامه‌ها و اقدامات بوده و بنیاد تلاش ویژه‌ای را برای اجرایی‌سازی این سند در دستور کار قرار داده است.
تدوین اساسنامه بنیاد ملی نخبگان بر مبنای توصیه مقام معظم رهبری در سال 83 و 84 در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید و اواخر دولت هشتم، اساسنامه در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید و در اوایل دولت نهم نیز نخستین هیئت علمی بنیاد ملی نخبگان تعیین شد. بنیاد نخبگان نهادی ذیل رئیس‌جمهور و نه نهاد ریاست‌جمهوری است و رئیس این بنیاد، معاون رئیس‌جمهور است و مجموعه بنیاد نیز به شکل هیئت امنایی اداره می‌شود.
نفس تشکیل بنیاد ملی نخبگان به عنوان یک سازمان جوان که وظیفه اصلی آن خدمت‌رسانی به نخبگان، مستعدّان و سرآمدان علمی کشور است بسیار خوب و پسندیده بوده است اما گلایه‌های فراوان نخبگان علمی کشور از این بنیاد و نحوه مدیریت این بنیاد در طول سال‌های گذشته، بسیار محل بحث و تأمل است.
ذات وجودی بنیاد ملی نخبگان آنقدر مهم است که مقام معظم رهبری در بیانات خود در دیدار نخبگان علمی جوان در سال 1395 فرمودند: "یک نگرانی دیگر هم که به آقای ستّاری اجمالاً گفتم، نگرانی از خود بنیاد نخبگان است؛ بنیاد نخبگان خیلی مهم است؛ لازم است بنیاد نخبگان، زنده و پرتحرّک باشد."
رهبری در حالی از اهمیت راهبردی بنیاد ملی نخبگان می‌فرمایند که این بنیاد در سال‌های گذشته در به‌سرانجام رساندن طرح‌های بزرگ و جاری خود همچون طرح "شهاب"، طرح احمدی‌روشن و طرح شهید بابایی ناموفق بوده است؛ از آنطرف بسیاری از نخبگان جوان کشور نیز از نحوه جذب و به کارگیری و نحوه حمایت‌ها و تسهیلات ارائه شده توسط بنیاد ملی نخبگان گلایه داشتند.
شاید مهم‌ترین انتقاد از بنیاد ملی نخبگان در سال‌های اخیر، عدم پاسخگویی و ارتباط و تعامل با رسانه‌ها بوده است؛ بنیاد ملی نخبگان در سال‌های گذشته به تمام معنا قفل بوده است و هیچکس از فعالیت‌های و عملکرد این بنیاد اطلاعی نداشته است اما حالا و بعد از حضور دکتر "ناصر باقری‌مقدم" به نظر می‌رسد که این رویه، بسیار تغییر کرده و قائم‌مقام جدید بنیاد ملی نخبگان در همین ابتدای کار، ارتباط بسیار خوبی با رسانه‌ها برای تشریح عملکرد این بنیاد برقرار کرده است.
به همین بهانه و برای اطلاع از برنامه‌ها و عملکرد بنیاد ملی نخبگان، میزبان دکتر"ناصر باقری‌مقدم" قائم‌مقام رئیس بنیاد ملی نخبگان در خبرگزاری تسنیم بودیم که در ادامه مشروح بخش اول این گفت‌و‌گو را از نظر می‌گذرانید:
تسنیم: با توجه به اینکه در سال‌های گذشته ارتباط بنیاد ملی نخبگان با رسانه‌ها قطع بوده است، از عملکرد و برنامه‌های بنیاد بسیار بی‌اطلاع هستیم؛ آیا بنیاد ملی نخبگان طی این سالها به اهداف ترسیمی خود رسیده است؟
بنیاد ملی نخبگان وظیفه برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و نظارت بر جذب و بهکارگیری نخبگان را در کشور برعهده دارد و این یک ماموریت ابلاغی از سمت مقام معظم رهبری است و به واسطه ایشان، بنیاد ملی نخبگان شکل گرفته است و بنیاد هم براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی شکل گرفته است. بنیاد یک وظیفه کلی را برعهده دارد و آن هم پیاده‌سازی "سند راهبردی کشور در امور نخبگان" است که این میثاق ملی است و هدف نهایی بنیاد این است که این سند در کشور محقق شود.
این سند ابعاد مختلفی دارد و حدود 70 اقدام ملی در این سند دیده شده است و 40 دستگاه نیز در کشور مسئولیت اجرای این سند را برعهده دارند.
تسنیم: سند بالادستی بنیاد ملی نخبگان همین سند راهبردی کشور در امور نخبگان است؟
بله! بالاترین سند سیاست‌گذاری و حکمرانی در کشور مربوط به این سند است که در سال 1391 به تصویب رسیده است و در دیدار سالانه نخبگان با مقام معظم رهبری، یکی از مطالبات جدی رهبری، میزان پیشرفت این سند است.
این سند به کشور ابلاغ شده است و متولی اجرای آن حداقل 40 دستگاه است و بنیاد ملی نخبگان، یکی از این دستگاه‌ها است. به عنوان مثال اگر در این سند گفته شده است که نخبگان باید در کشور جذب و بهکارگیری شوند ما باید قانون مربوط به آن را تصویب کرده و رگولاتوری آن را پایه‌گذاری می‌کردیم. این جذب و بهکارگیری باید توسط دستگاه‌ها اتفاق بیافتد یعنی این دستگاه‌ها هستند که نخبگان را به‌کار می‌گیرند.
در ایجاد "فرهنگ نخبگانی" در کشور، اقدامات مهمی را در سند داریم که مسئولیت آن برعهده رسانه‌ها به ویژه صداوسیما و خبرگزاری‌ها است، یعنی این سند بخشی از اجرای آن برعهده خبرگزاری‌ها است. یکی از جملات معروف مقام معظم رهبری این است که مدیریت تحول کشور باید به دست نخبگان باشد که این مدیریت تحول قبل از اجرا نیاز به فرهنگ‌سازی دارد که این فرهنگ‌سازی نیز باید به دست رسانه‌ها انجام گیرد.
شکل‌گیری این فرهنگ به این معناست که مردم، سیاست‌مداران و کارگزاران کشور این موضوع را بپذیرند که کیفیت تصمیمات آنها با حضور نخبگان افزایش پیدا می‌کند که اگر این موضوع، گفتمان شده و نهادینه شود، آنها هستند که طالب نخبگان خواهند شد اما امروز وضعیت اینطور نیست! یعنی بسیاری از جایگاه‌های مدیریتی در کشور وجود دارد که ما منابع نخبگانی لازم را در کشور داریم اما از این منابع نخبگانی استفاده نمی‌شود.
همه این مشکلات با مصوبه و قانون و ... حل نخواهد شد و بخش عمده‌ای از آن مسئله فرهنگ است. در سازمانی عده‌ای مشغول به فعالیت هستند که این فعالیت‌ها با یک کیفیتی در حال انجام است و گزینه‌های نیز وجود دارند که اجازه می‌دهد با توانایی بهتری، آن فعالیت‌ها انجام شود که در اینصورت قطعاً نیروهای قدیمی آن سازمان، احساس خطر خواهند کرد. این موضوع باید برای دستگاه‌های مختلف جا بیافتد که حضور نیروهای نخبگانی، هیچ خطری برای نیروهای قدیمی آن سازمان یا ارگان نخواهد داشت.
تسنیم: این فرهنگ‌سازی فقط وظیفه بنیاد ملی نخبگان است؟
خیر! بنیاد ملی نخبگان یکی از بازیگران این عرصه است و نزدیک به 40 دستگاه در کشور در این موضوع درگیر هستند به عنوان مثال صداوسیما باید برای اجرای این سند به کمک ما بیاید و با تولید برنامه‌های مختلف، این فرهنگ را جا بیاندازد که حضور نخبگان در مراکز تصمیم‌گیری کشور به نفع همه کشور است.
تسنیم: آیا عدم بهکارگیری نخبگان در دستگاه‌های اجرایی کشور و مقاومت در این مسیر، ناشی از تعارض منافع در آن سازمان یا ارگان یا به دلیل تهدید منافع نامشروع برخی مدیران و مسئولان به واسطه حضور نخبگان نیست؟
من منکر این موضوع نیستم اما بخش عمده‌ای از مشکل را مربوط به مسائل فرهنگی می‌دانم! ما در فرایند سیاست‌گذاری غیر از اینکه باید سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری انجام دهیم باید زمینه اجرای این سیاست و قانون را در جامعه ایجاد کنیم. امروز در کشور حتی در سیاست‌های کلی که مقام معظم رهبری ابلاغ می‌کنند، اگر بستر لازم فرهنگی ایجاد نشود، در صحنه عمل نمی‌آید و محقق نخواهد شد.
در بسیاری از مواقع، موضوع فساد درمیان نیست بلکه زمینه‌سازی توسط متولیان فرهنگ‌سازی در کشور انجام نشده است. بنیاد ملی نخبگان یکسری فعالیت‌های نخبگانی در کشور انجام داده است اما یک فعالیت بسیار مهمی که بنیاد ملی نخبگان باید انجام می‌داده، بحث مطالبه‌گری است.
یک مصوبه و آیین‌نامه‌ای اخیراً در بنیاد ملی نخبگان اجرایی شده است که این یک مصوبه قانونی است که اجازه می‌دهد دستگاه‌های کشور به راحتی نخبگان کشور را جذب کنند و مشکلات قانونی گذشته را برای جذب نداشته باشند. در واقع یک لاین ویژه باز کردیم که نخبگان به راحتی وارد دستگاه‌های اجرایی شوند و امروز اگر با وجود این خط ویژه، نخبگان باز هم نتوانند وارد دستگاه‌های اجرایی کشور شوند، باید ببینیم مشکل کجاست؟!
اگر ما فرهنگ مناسب، رگولاتوری و مصوبات مناسب را داشته باشیم در نگاه ایده‌ال، نخبگان، تصدی بسیار از امور در سطوح مختلف را برعهده می‌گیرند که اتفاقاً مطالبه مقام معظم رهبری نیز است و کیفیت حکمرانی در کشور ما ارتقا پیدا کرده و منافع آن نصیب همه جامعه می‌شود.
تسنیم: آیا مقاومت مدیران و برخی مسئولان دستگاه‌های اجرایی در این مسیر، مشکلی ایجاد نمی‌کند؟
یک ریشه این موضوع، بحث فرهنگ و فرهنگ‌سازی است که گفتمانِ لازم ایجاد شود. موضوع دوم اینکه ممکن است این مقاومت‌ها پایه و اساس آن، مسائل حقوقی باشد که با استفاده از دستورالعمل‌ها، این مسائل حقوقی را حل کردیم و شاید درصد بسیار کمی از ریشه مقاومت‌ها این باشد که تضاد منافع برای بعضی‌ها ایجاد کند.
شما در ابتدا سؤال کردید که کار بنیاد ملی نخبگان چیست و من هم عرض می‌کنم که کار اصلی بنیاد ملی نخبگان، پیاده‌سازی این سند است و پیاده‌سازی به معنای اجرا نیست و اجرا باید توسط دستگاه‌ها انجام شود؛ پیاده‌سازی به معنای برنامه‌ریزی، ایجاد زیرساخت‌ها، زمینه‌سازی و نظارت بر اجرا است.
سند راهبردی کشور در امور نخبگان درصد پیشرفت خوبی در کشور ندارد و با خوشبینانه‌ترین حالت زیر 50 درصد پیشرفت دارد! بر اساس خوداظهاری دستگاه‌ها، کمتر از 50 درصد این سند در کشور محقق شده است.
قسمت‌هایی از این سند که محقق شده است عمدتاً موضوعات مربوط به ایجاد زیرساخت‌های توانمندسازی نخبگان در کشور بوده که فراهم شده است؛ اگر فرد یک دانش‌آموز نخبه باشد مسابقات مختلفی مثل المپیادها، کنکورها، جوایز مختلف برایش تدارک دیده شده است. اگر دانشجوی نخبه باشد کمک‌های مختلفی از حیث ایجاد توانمندسازی برای وی در کشور تدارک دیده شده است اما در قسمت دوم این سند که بهکارگیری این سند و اثربخشی نخبگان در جامعه است به شدت با افت اجرا مواجه هستیم.
اگر این سند دو طرف عرضه و تقاضا داشته باشد در حوزه عرضه نخبگان، شناسایی و کمک به توانمندسازی آنها تا حدودی توفیقاتی را داشتیم اما در قسمت جذب، به کارگیری، اثربخشی و چیدن میوه نخبگانی در کشور، توفیقاتی نداشتیم!
تسنیم: با توجه به شعار سال مبنی بر حمایت از دانش‌بنیان‌ها، نسبت نخبگان کشور با شرکت‌های دانش‌بنیان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مقام معظم رهبری فرمودند که اقتصاد دانش‌بنیان، درگیری کلان اقتصادی کشور است. شکل بازیگران حقوقی اقتصاد دانش‌بنیان، شرکت‌های دانش‌بنیان هستند اما شکل حقیقی شرکت‌های دانش‌بنیان، نخبگان هستند. اقتصاد دانش‌بنیان شکل نمی‌گیرد مگر اینکه شرکت‌های دانش‌بنیانی را در کشور داشته باشیم و آنها را رشد داده و با کیفیت توسعه بدهیم و شرکت‌های دانش‌بنیان نیز در کشور توسعه پیدا نمی‌کنند مگر اینکه نخبگان و متخصصان در آن نقش‌آفرینی کنند. اگر این زنجیره ایجاد نشود ما شرکت‌های دانش‌بنیان نخواهیم داشت، توسعه پیدا نخواهد کرد و طبیعتاً اقتصاد دانش‌بنیان در کشور شکل نخواهد گرفت.
از شعاری که مقام معظم رهبری برای سال جدید نامگذاری کردند این استنباط می‌شود که شعار سال گشایشی برای جذب و بهکارگیری نخبگان در صحنه عمل است. شاید سوال این باشد که نخبگان در کجا منشأ اثر خواهند شد؟ نخبگان می‌توانند در عرصه پژوهش و حوزه‌های علمی مثل هیئت علمی مشغول شوند، نخبگان می‌توانند در شرکت‌های دانش‌بنیان اشتغال به کار پیدا کنند و به توسعه محصولات و خدمات دانش‌بنیان کمک کنند و همچنین نخبگان می‌توانند شرکت دانش‌بنیان ایجاد کرده و ایده خود را تبدیل به محصول کنند.
در این سه راهی که نام برده شد، در آنها با محدودیت مواجه هستیم. ما در حوزه جذب به وسیله دانشگاه‌ها و هیئت علمی در کشور دچار محدودیت هستیم بنابراین بخش کوچکی از نخبگان می‌توانند این مسیر را طی کرده و در عرصه هیئت علمی و آموزش و پژوهش نقش‌آفرین باشند. در عرصه جذب و به کارگیری در کل کشور بین 6 تا 7 هزار شرکت دانش‌بنیان داریم و این شرکت‌ها در جذب نیروی انسانی، بسیار محدود هستند مگر آنکه آن را افزایش بدهیم.
مقام معظم رهبری بر افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان تا 400 هزار شرکت تاکید کردند که با افزایش این شرکت‌ها، ظرفیت برای جذب نخبگان و مستعدان و متخصصان ایجاد می‌شود. یک راه چهارمی نیز وجود دارد و آن این است که ما نخبگان را در دستگاه‌های اجرایی کشور به کار بگیریم. منظور از دستگاه‌های اجرایی، فقط مجموعه‌های دولتی که کار اداری انجام می‌دهند، نیست.
در مصوبه اخیری که توسط بنیاد ملی نخبگان برای جذب نخبگان در دستگاه‌های اجرایی کشور تصویب شده است، بانک‌ها، بیمه‌ها، سازمان‌های تأمین اجتماعی، صنایع بزرگ دولتی، نهادهای ذیل مقام معظم رهبری، دستگاه‌های دولتی و شرکت‌های خصولتی همگی عضو دستگاه‌های اجرایی هستند.
در واقع هر دستگاهی که به نوعی از بودجه دولتی استفاده می‌کند مشمول این مصوبه اخیر بنیاد ملی نخبگان است. بنابراین نباید اینطور تصور شود منظور ما از دستگاه‌های اجرایی، فقط بخش ستادی وزارتخانه‌ها است بلکه هر کدام از وزارتخانه‌های کشور، شرکت‌های مهم دولتی پیرامون خود دارند که اتفاقاً بخش عمده‌ای از اقتصاد کشور در آنجا است. به عنوان مثال در وزارت نفت، مجموعه‌ای تحت عنوان "شرکت ملی نفت" داریم که ده‌ها شرکت در زیرمجموعه آن وجود دارد. اینها همگی به نوعی جزو دستگاه‌های اجرایی وزارت نفت قلمداد می‌شوند. منظور من فقط این ساختمان خیابان طالقانی نیست منظور ما از وزارت نفت و دستگاه‌های اجرایی تمام این زنجیره شامل وزارت راه، وزارت نیرو، وزارت نفت و وزارت جهاد کشاورزی است.
بازی اصلی دستگاه‌های ما در دستگاه‌های اجرایی است، شما فکر می‌کنید سهم بخش خصوصی در کشور ما چقدر است؟ شاید کمتر از 20 درصد باشد و سوال این است که آن 80 درصد مابقی در کجا قرار دارد؟
تهیه و تدوین طرح "طبقه‌بندی مشاغل نخبگی"
در مصوبات قبلی، نخبگان در کارهای دون‌پایه و بی‌ارزش بهکارگیری می‌شدند و حتی بنده از تعدادی از نخبگان کشور ایمیل‌هایی دریافت کردم که این نخبگان به کارهایی گمارده می‌شوند که اصلاً نسبتی با کارها و موضوعات نخبگانی ندارد! اما در مصوبه اخیر بنیاد ملی نخبگان با همکاری سازمان اداری و استخدامی کشور، "مشاغل نخبگی" را تعریف کردیم.
در دانشگاه مشاغلی را تحت عنوان مشاغل ستاره‌دار داریم که فقط به اعضای هیئت علمی اختصاص دارد. در کنار آن با همکاری سازمان اداری و استخدامی کشور طرح "طبقه‌بندی مشاغل نخبگی" را در حال تهیه و تدوین هستیم. به عنوان مثال اگر خبرگزاری تسنیم بخواهد نیروهای نخبه را به کار بگیرد باید مشاغل نخبگی در این خبرگزاری تعریف شود.
طراحی دوره‌های توانمندسازی برای نخبگان
بسیاری از نخبگان کشور در یک بُعد، نخبه و استعداد برتر هستند مثلاً ممکن است فردی استعداد برتر در زمینه برق باشد اما این امر به معنای این نیست که همین فرد با تکنیک‌های مدیریتی نیز آشنا باشد! در کنار طرح "طبقه‌بندی مشاغل"، در حال طراحی دوره‌های توانمندسازی برای نخبگان هستیم یعنی دوره‌هایی را طراحی می‌کنیم که اگر نخبه را به هر دستگاهی معرفی کردیم مابقی الزامات و توانمندی‌ها را خودمان در دوره‌های فشرده به این نخبه آموزش بدهیم.
تسنیم: متولی این آموزش بنیاد ملی نخبگان است؟
یکی از استراتژی‌های بنیاد ملی نخبگان توسعه فعالیت‌های خود به وسیله کارگزاران و شبکه خودش است نه اینکه فعلش را خودش انجام دهد؛ به عنوان مثال اگر بخواهیم طرح توانمندسازی را در کشور ایجاد کنیم به دنبال شناسایی و شبکه‌کردن کانون‌های توانمندسازی در کشور هستیم. امروز مجموعه‌هایی در کشور هستند که تخصص آنها توانمندسازی است ما نیاز را اعلام می‌کنیم و آنها دوره‌های مرتبط را طراحی، پیاده‌سازی و اجرا می‌کنند. بنیاد ملی نخبگان فقط طراحی اولیه و پشتیبانی‌های مالی لازم را انجام می‌دهد اما اجرای این توانمندسازی باید توسط کارگزاران و بخش خصوصی انجام بگیرد.
تسنیم: احراز این کارگزاران چگونه صورت می‌گیرد؟
به عنوان مثال در خود دانشگاه صنعتی شریف مجموعه‌ای از استارتاپ‌ها اعلام آمادگی کردند و اینکه کار آنها ارائه خدمت است. این استارتاپ‌ها براساس نیاز اعلامی بنیاد ملی نخبگان، با استفاده از بهترین اساتید، دوره‌ها را برگزار می‌کنند. مثلاً می‌خواهیم تعدادی از نخبگان را در دوره‌های سیاست‌گذاری تربیت کنیم که این کارگزاران و استارتاپ‌ها بهترین اساتید حوزه سیاست‌گذاری را در دوره‌های فشرده به کارگرفته و نخبگان را آموزش می‌دهند.
قصد ما این نیست که بنیاد ملی نخبگان را توسعه عرضی و طولی بدهیم بلکه قرار است فعالیت‌های آن افزایش یابد که با رویکرد استفاده از کارگزاران و شبکه‌هایی که پیرامون خود ایجاد می‌کنیم، این کار انجام می‌شود.
تسنیم: بعضاً نهادهای دولتی ادعاهایی در بحث آموزش دارند به عنوان مثال وزارت بهداشت مدعی است که صفر تا صد آموزش باید در انحصار من باشد! آیا این امر برای برنامه‌های آموزشی شما مشکل ایجاد نمی‌کند؟
ملاحظه شما بسیار دقیق است! البته از اینکه بخش‌های دولتی نیز در این فرایند به ما کمک کنند، استقبال می‌کنیم اما قطعاً جلوی انحصار را خواهیم گرفت؛ ما استانداردی را تعریف می‌کنیم و براساس آن هر بخشی اعم از خصوصی و دولتی اگر بتوانند این استانداردها را رعایت کنند اجازه آموزش به نخبگان کشور را خواهند داشت.
تنظیم مقررات و شیوه‌نامه‌های ذیل آیین‌نامه مصوبی را با کمک سازمان اداری و استخدامی کشور پیش می‌بریم. بخش‌نامه‌هایی که سازمان در حوزه نیروی انسانی صادر می‌کند حرف آخر و بهترین ابزار برای بنیاد ملی نخبگان است. حتی رئیس‌جمهور محترم نیز چند روز گذشته اعلام کردند که ما دو بازو داریم که در حوزه برنامه، سازمان برنامه و در حوزه نیروی انسانی نیز سازمان امور اداری و استخدامی کشور است.
این مصوبه (مصوبه جذب و بهکارگیری نخبگان در دستگاه‌های اجرایی کشور) در اسفندماه سال گذشته مصوب شد. ما براساس این مصوبه سه ماه فرصت داشتیم که شیوه‌نامه‌های مورد نیاز این آیین‌نامه را تدوین، تصویب و عملیاتی کنیم. شیوه‌نامه اولیه نوشته شده و به سازمان امور اداری و استخدامی کشور فرستاده شده و منتظر جلساتی هستیم که به زودی ان‌شاء‌الله آن را در سازمان امور اداری و استخدامی کشور به تصویب رسانده و ابلاغ کنیم و از خردادماه سال جاری فعالیت به صورت جدی آغاز شود.
بارگذاری سامانه جذب و به کارگیری نخبگان در خرداد ماه
از خرداد ماه سال جاری سامانه‌ای را در سایت بنیاد ملی نخبگان بارگذاری می‌کنیم و اعلام می‌کنیم که هر کدام از نخبگان که علاقه به جذب و اشتغال در فعالیت‌های اجرایی هستند اطلاعات خود را در این سامانه بارگذاری کنند.
ثبت اطلاعات 50 هزار نخبه ایرانی در سامانه‌های بنیاد ملی نخبگان
تعداد نخبگانی که دیتا و اطلاعات آنها در بنیاد ملی نخبگان ثبت شده است بیش از 50 هزار نفر است؛ از این تعداد نزدیک به 25 هزار نفر فارغ‌التحصیل هستند که تعداد کمی از آنها هیئت علمی شدند.
وضعیت جذب و به کارگیری نخبگان در ایران خیلی خوب نیست! اگر فرض کنید که از این 50 هزار نفر 30 هزار نفر نیز در دستگاه‌های مختلف جذب شده‌اند و ما اگر بتوانیم 20 هزار نفر را در دستگاه‌های اجرایی کشور جذب کنیم، انقلابی در کشور رخ داده است.
یکی از تصمیمات دیگر این است که سامانه‌ای را در سایت بنیاد ملی نخبگان بارگذاری کنیم مبنی بر اینکه دستگاه‌ها و ارگان‌ها و نهادها چه تعداد از نخبگان را سالانه جذب کردند که این موضوع نیز باید به صورت شفاف اعلام شود.
تسنیم: آیا برای جذب نخبگان در دستگاه‌ها و نهادهای دولتی، مشوقی برای نهادهای دولتی در نظر گرفته شده است؟
ما یک منابعی در اختیار داریم که اگر نهاد و دستگاه‌های دولتی به عنوان مثال در چند ماه ابتدایی قادر به پرداخت حقوق و مزایای این نخبگان نباشند، بنیاد ملی نخبگان می‌تواند این امر را برعهده بگیرد.
در موضوع نخبگانی که از خارج از کشور جذب می‌شوند این نخبگان تا بخواهند جذب هیئت علمی شوند، فرایند آن چند ماه طول می‌کشد که بسیاری از نخبگان در این دوره زمانی، بدون حقوق هستند که بنیاد ملی نخبگان حقوق آنها را پرداخت می‌کند و همه آنها را عضو بیمه تامین اجتماعی و حتی بیمه تکمیلی می‌کند.
تسنیم: علت ناموفق بودن طرح‌هایی نظیر طرح شهید احمدی روشن، طرح شهید بابایی و طرح شهاب که در بنیاد ملی نخبگان مطرح شده است، چیست؟
سه دسته اصلی، جامعه اصلی مخاطبان بنیاد ملی نخبگان شامل دانش‌آموزان، دانشجویان و فارغ‌التحصیلانهستند؛ عمده تمرکز بنیاد ملی نخبگان در سال‌های اخیر بنابر دلایلی بر روی دانشجویان بوده است و در حوزه دانش‌آموزان و فارغ‌التحصیلان، فعالیت خاصی نداشتیم که شاید دلیل اصلی آن سادگی کار باشد!
ما در حوزه دانش‌آموزان با آموزش و پرورش درگیر هستیم که دامنه آن چند میلیون نفری است که بازه بسیار بزرگی است و از آنطرف همراه کردن وزارت آموزش و پرورش نیز کار سختی است، بنابراین خیلی در آنجا موفق نبودیم.
یکی از مشکلات بزرگ طرح شهاب این بود که وزارت آموزش و پرورش پشتیبانی مالی طرح شهاب را برعهده نمی‌گرفت البته در دولت جدید توافقات خوبی با وزیر جدید آموزش و پرورش در این حوزه در حال انجام است. طرح شهاب چندین سال است که بر روی زمین مانده است درحالی که این طرح بسیار مهم بوده و باید به سرعت اجرایی شود. وزارت آموزش و پرورش پشتیبانی مالی این طرح را برعهده نگرفت و بنیاد ملی نخبگان نیز توانایی حمایت مالی از این طرح کلان را نداشت که همین امر باعث شد که این طرح مسکوت بماند.
هفته گذشته در کمیسیون آموزش مجلس حضور پیدا کردم و قرار شد کمیسیونی با حضور بنیاد ملی نخبگان و کمیسیون آموزش مجلس تشکیل شود که ما پیشنهاد دادیم که وزارت آموزش و پرورش نیز در این کمیسیون باشد تا ان‌شاء‌الله طرح شهاب به زودی در کشور عملیاتی شود.
"طرح شهاب" شناسایی استعدادهای برتر به صورت دانش‌آموزی است که در موضوعات ورزش، ادبیات، هنر و ... است؛ در دوره ابتدایی و در دوره متوسطه اول، موضوع توانمندسازی و در دوره متوسطه دوم آماده‌سازی آنها برای حضور در فرایند علمی دانشگاه‌ها مدنظر است.
یک ستادی تحت عنوان ستاد راهبری طرح شهاب در بنیاد ملی نخبگان وجود دارد که متولی اصلی آن سمپاد بود اما تا چند سال گذشته، همه مدارس و ادارات کل استان‌های کشور درگیر طرح شهاب بودند اما برای پیاده‌سازی این طرح، معلمان باید این شناسایی استعدادهای برتر را انجام می‌دادند که هزینه‌های مالی را نیز درپی داشت برای اینکه این فرایند شناسایی انجام بگیرد. طرح شهاب در ادامه با تامین منابع لازم برای پشتیبانی از معلمانی که به این طرح کمک می‌کنند، مواجه شد. بعد از مرحله توانمندسازی این نیازِ به منابع مالی بسیار بیشتر نیز خواهد شد.
سال گذشته یکسری از سیاست‌های توانمندسازی را دوستان به صورت نرم‌افزاری قبل از حضور بنده در بنیاد ملی نخبگان به کار گرفتند که مکتوب آن وجود دارد که بنیاد با همکاری سمپاد این کار را انجام داد. در جلسه‌ای که چند هفته گذشته با دکتر ستاری معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری داشتیم وی طی مکاتباتی که با وزیر آموزش و پرورش انجام گرفت، متوجه شدیم که مسئله اصلی، نیاز به منابع نیز نبوده و باید "خواست" ایجاد شود که این طرح در کشور عملیاتی شود.
امروز آموزش و پرورش و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری قول مساعد به بنیاد ملی نخبگان دادند که منابع لازم این کار را فراهم کنند. ما به دنبال این هستیم که نشستی را با وزیر آموزش و پرورش و معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری برگزار کنیم تا مشکل طرح شهاب به سرعت حل شود.
یک دلیل دیگر شکست طرح شهاب، اختصاص منابع به حوزه‌های دانشجویی بوده است در حالی که موضوع دانش‌آموزی بسیار مهم بوده است و آینده نخبگانی کشور از دوره دانش‌آموزی آغاز می‌شود.
مخاطبان اصلی طرح احمدی روشن و طرح شهید بابایی، دانشجویان هستند. امسال چندین طرح را در حوزه فارغ‌التحصیلان تدوین می‌کنیم به عنوان مثال رشد و ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان و دانش‌آموختگان نخبه و جذب و بهکارگیری نخبگان در دستگاه‌های اجرایی کشور از جمله طرح‌هایی است که قرار است در بنیاد ملی نخبگان اجرایی شود.
تسنیم: آیا اختصاص یک ستاد در درون بنیاد ملی نخبگان به طرح بزرگی همچون شهاب، کافی است؟!
بازیگر اصلی طرح شهاب، آموزش و پرورش است که همه معاونت‌های این وزارتخانه درگیر این موضوع خواهند بود لذا یکی از خواسته‌های اصلی ما این است که خود وزیر آموزش و پرورش، ریاست این ستاد را برعهده بگیرد که در طراحی‌های اولیه این موضوع آمده است اما در اجرا چنین چیزی مشاهده نمی‌شود. پیشنهاد ما این است که خود وزیر، محور ستاد طرح شهاب در آموزش و پرورش باشد.
تسنیم: تقسیم‌بندی بنیاد ملی نخبگان به صورت دانش‌آموزان، دانشجویان و فارغ‌التحصیلان بوده است اما بخشی از نخبگان کشور هستند که در این دسته‌بندی گنجانده نخواهند شد چراکه نخبگانی هستند که تحصیلات دانشگاهی ندارند اما تمامی شاخصه‌های نخبگانی را دارند، برای آنها چه فکری شده است؟
بله! یکی دیگر از استراتژی‌های بنیاد ملی نخبگان، توجه به توسعه مفهوم نخبگانی در اقشار مختلف است؛ تمرکز بنیاد ملی نخبگان تا به امروز بر روی نخبگان علمی بوده است. امروز نخبگان کارآفرینی و نخبگان فناوری را نیز در دستور کار داریم یعنی بازی نخبگانی را از حوزه علمی به سایر حوزه‌ها تسری می‌دهیم. به عنوان مثال نخبه علمی به کسی می‌گوییم که رتبه 1 تا 100 کنکور را دارد یا در المپیادهای بین‌المللی و داخلی برنده شده است اما ترجمان "نخبه کارآفرین" چیست؟ باید برای این نخبه کارآفرین، "شاخص" تعریف کنیم.
اگر کشور می‌خواهد به سمت توسعه دانش‌بنیان برود فناوری به مراتب جایگاه مهم‌تری دارد؛ یک نخبه فناور به چه معناست؟ توسعه مفهوم نخبگی به حوزه‌های دیگر در دستور کار بنیاد ملی نخبگان است و در همین راستا ما گروه‌هایی را ترتیب دادیم که آیین‌نامه نخبگان کارآفرین را تهیه و تدوین کنند ...
|