در این یادداشت آمده است: در واقع بین بودجه فرهنگ و بودجه دستگاه‌های فرهنگی باید تمایز قائل شد. بودجه دستگاه‌های فرهنگی برای خود آن دستگاه هزینه میشود که اصلاً ممکن است صرف کار فرهنگی هم نشود، ولی بودجه فرهنگی بعضاً در دستگاه‌های غیرفرهنگی هم ارائه میشود و کار فرهنگی نیز اتفاقاً آنجا انجام میشود. بودجه بخش فرهنگ برای برنامههای فرهنگی نیست بلکه عمده آن هزینه منابع انسانی و هزینه جاری دستگاه‌های اجرایی است و نگاه برنامه‌ای در بخش فرهنگ، حداقلی است.
بودجه فرهنگ: اعتبارات مستقیم و غیرمستقیم
بودجه فرهنگی کشور به دو بخش اعتبارات مستقیم و غیرمستقیم تقسیم میشود که اعتبارات مستقیم شامل فصول دهگانه فرهنگ (دین و مذهب، فرهنگ و هنر، تحقیق و توسعه در امور فرهنگی، گردشگری، میراث فرهنگی و ...) بوده و اعتبارات غیرمستقیم نیز شامل بخش‌هایی چون آموزش عالی، آموزش و پرورش، ایثارگران، زنان، خانواده و جوانان، اعتبارات فرهنگی نهادهای نظامی، اعتبارات فضای مجازی و معاونت فرهنگی دستگاه‌های اجرایی میشود. اعتبارات غیرمستقیم دارای پراکندگی خاصی بوده، به همین دلیل به‌صورت دقیق قابل محاسبه نیست.
بودجه فرهنگ، بودجه اجتناب‌پذیر
بودجه‌هایی مثل فرهنگ در سند بودجه جزو سرفصل‌های به اصطلاح قابل اجتناب و درجه دو به شمار می‌آیند. در داخلِ خود دستگاه‌ها هم بودجه فرهنگی عمدتاً اجتناب‌پذیر درنظر گرفته میشود. در عرصه تخصیص هم معمولاً بخش زیادی از بودجه فرهنگی تخصیص پیدا نمیکند. یعنی در زمان کسری بودجه، میشود از کل رقم اختصاص دادهشده به آن صرف نظر کرد و مقداری از آن را صرف امور کسری بودجه کرد. از آنجاکه میزان قابل توجهی از درآمدهای دولت (حدود %40) به نفت وابسته است، در صورت کاهش این درآمدها، بخش‌هایی نظیر فرهنگ در ردیف اولین کاهش‌ها قرار خواهد گرفت.
تعداد دستگاه‌های فرهنگی
تعداد دستگاه‌های اصلی فرهنگی 33 مورد است که 5 دستگاه شامل رسانه ملی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت ورزش و جوانان، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و مرکز خدمات حوزه‌های علمیه 83% از اعتبارات فرهنگی را در سال 1398 دریافت کردهاند. در نتیجه 17% از اعتبارت باقیمانده نیز میان 28 دستگاه و سازمان فرهنگی توزیع میشود. میزان اعتبار دستگاههایی چون سازمان اوقاف و امور خیریه، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، شورای عالی حوزه‌های علمیه و جامعه المصطفی العالمیه با اختلاف اندکی جزء دستگاه‌های با اعتبار بالای فرهنگی محسوب می‌شوند.
نقدها و پاسخ‌ها به بودجه دستگاه‌های فرهنگی
در سال‌های گذشته همواره بحث بر سر بودجه نهادهای فرهنگی و مذهبی حواشی فراوانی داشته است. تعدد نهادهای فرهنگی و بعضاً موازی بودن فعالیت بسیاری از آنها باعث شده بود تا بسیاری از آن به عنوان ریخت‌وپاش در بودجه یاد کنند. با این وجود در لایحه بودجه سال 1399 و 1400 برخی از این نهادها با کاهش و برخی با افزایش رو به رو شدند. در ادامه نقدهایی به بودجه برخی دستگاه‌های فرهنگی و پاسخ به آنها از نظر می‌گذرد:
-
- برخی رسانه‌ها با صدای بلند نسبت به افزایش بودجه رسانه ملی اعتراض کردهاند. اما باید دید که بودجه سازمان عریض و طویل صداوسیما به چه میزان افزایش پیدا کرده که برخی رسانه به آن واکنش نشان می‌دهند. بودجه این سازمان در سال ۹۸، 18.420.000 میلیون ریال بوده، که این رقم در سال 99، به 17.450.000 میلیون ریال کاهش پیدا کرده است.
- جامعه المصطفی العالمیه یکی دیگر از نهادهای فرهنگی که بودجه تخصیص شده دولت به آن نیز مورد توجه قرار گرفته است. بودجه این نهاد در سال 99، 3.488.962 میلیون ریال بوده که در بودجه 1400 به 4.650.000 میلیون ریال رسیده است. منتقدین می‌گویند جامعه المصطفی که مسؤولیت تربیت طلاب خارجی و تبلیغ مذهبی در خارج از ایران را بر عهده دارد، با رشد بودجه مواجه شده، در پاسخ باید گفت نگاهی به جدول بودجه دانشگاه‌ها نشان می‌دهد که ۹ دانشگاه تهران، شهید بهشتی، فردوسی مشهد، صنعتی شریف، تربیت مدرس، شیراز، تبریز، شاهد و صنعتی امیرکبیر بالاتر از این مرکز تربیت طلاب قرار دارد.
- سازمان تبلیغات اسلامی که در جایگاه سوم دستگاه‌های مذهبی و فرهنگی با بیشترین بودجه قرار دارد، بودجه آن در سال 99، حدود 2.708.000 میلیون ریال بوده است. این سازمان رقمی را به خود اختصاص داده که ۷ میلیارد کمتر از بودجه دانشگاه سیستان‌و‌بلوچستان است. این درحالی است که خود این دانشگاه در رده هجدهم از دانشگاه‌هایی ایستاده که بودجه‌های چند صد میلیاردی دریافت می‌کنند. سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی هم با بودجه ۲۳۰ میلیاردی‌اش در حدود همین بودجه‌ها قرار گرفته است.
- سازمان اوقاف و امورخیریه، یکی دیگر از همین سازمان‌هاست که حیطه وظایف و اختیارات آن کم‌و‌بیش برای مردم کشورمان آشناست. در سال 1399 برای این سازمان حدود ۵۳ میلیارد بودجه در نظر گرفته شده که در واقع از بودجه بسیاری از دانشگاه‌ها در سراسر کشور پایین‌تر است. مقایسه این رقم با بودجه دانشگاهی که در صدر جدول بودجه دانشگاه‌ها قرار گرفته و عدد ۶۸۸ میلیاردی را نشان می‌دهد می‌تواند نسبت اعداد را راحت‌تر به ذهن متبادر کند.
- بودجه مصوب مؤسسه نشر آثار امام (ره) در سال 99، ۲۶6,۰۰۰ میلیون ریال بود که دولت در سال 1400، 345.000 میلیون ریال برای این مؤسسه برآورد کرده است.
- سازمان اسناد و کتابخانه ملی نیز زیر ذره‌بین بودجه قرار دارد. بودجه این سازمان در سال 99، 1.250.000 میلیون ریال بود که در سال 1400 به 1.858.800 میلیون ریال افزایش یافت.
- مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) که زیر نظر آیت الله مصباح یزدی (ره) اداره می‌شد سال 98 بودجه‌اش به نصف تقلیل یافت و از 280.000 میلیون ریال به 140.000 میلیون ریال رسید. بودجه این مؤسسه در سال 99، 196.000 میلیون ریال بوده است.
جمع‌بندی
همواره دو نگاه راجع به بودجه فرهنگی وجود دارد. برخی بودجه برخی نهادهای فرهنگی را کم می‌دانند و بعضی برعکس معتقدند هر ساله بودجه فرهنگی در حال افزایش است. به عبارت دیگر انتقادات از هر دو سو به دولت به خاطر بودجه نهادهای فرهنگی و مذهبی وارد است. این در حالیست که بی‌توجهی به فرهنگ مشکل اصلی کشور است. فرهنگ درست شود، سایر مشکلات هم حل میشود. با توجه به پخش گسترده تولیدات فرهنگی معاند ذیل صدها شبکه ماهوارهای و فضای مجازی، لزوم افزایش اعتبارات فرهنگی بیش از پیش احساس میشود.
بودجه حوزه‌های فرهنگی قطعاً در مقایسه با سایر حوزه‌های عمرانی و صنعتی در کشور ما همیشه ناچیز بوده است. مبنای اختصاص یافتن بودجه به هر نهاد و سازمان بر حسب میزان کارکرد و اثرگذاری آن در قبال وظایفی که برایش تعریف شده، درست‌ترین مبنای قیاس است. به عبارت دیگر، راه حل این است که بودجه فرهنگی بر مبنای هزینه‌های تمام شده و به‌صورت عملیاتی تخصیص یابد.
|