نیاز به تحول در علوم انسانی و بومی‌سازی این علوم باتوجه به مسائل داخلی کشور یکی از موضوعاتی است که همه فعالان این عرصه بر آن اتفاق‌نظر دارند؛ موضوعی که می‌طلبد تا نخبگان علوم‌انسانی برای تحقق مطالبه‌ای که سال‌ها بر زمین مانده، گرد هم بیایند تا بتوانند از نظریه‌های غربی موجود در این حوزه گذر کرده و نظریه‌های مبتنی‌بر اسلام را جایگزین آن کنند. قطعا بستر تحقق این مهم نیز جز از دل دانشگاه امکان‌پذیر نیست. محلی که می‌تواند نظریه‌های به‌روزی را مبتنی‌بر خرد جمعی و با درنظر گرفتن چالش‌های امروز کشور در حوزه‌های مختلف ارائه کند. حالا دانشگاه آزاد اسلامی به میدان آمده تا با استفاده از ظرفیت اساتید و دانشجویان دکتری بتواند گام عملی در این زمینه بردارد. همایش «علوم انسانی و حکمت اسلامی» که ماحصل یک سال برنامه‌ریزی دانشگاه آزاد اسلامی برای ورود جدی و عملی به مقوله تحول در علوم‌انسانی است، از 8 آبان‌ماه آغاز می‌شود و 13 روز ادامه خواهد داشت و اختتامیه آن نیز در 26 آبان‌ماه با حضور مسئولان این دانشگاه برگزار خواهد شد. در این گزارش به‌سراغ عبدالحسین خسروپناه، معاون علوم‌انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی رفتیم تا برایمان از چرایی و چگونگی این همایش بگوید.
هدف‌مان پیوند علوم‌انسانی و حکمت اسلامی در زمینه‌های مختلف است
معاون علوم‌انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی درباره اولین همایش ملی «علوم‌انسانی و حکمت اسلامی» گفت: «اگر به‌عنوان همایش دقت شود، متوجه می‌شویم که هدف‌مان این است که پیوند علوم‌انسانی و حکمت اسلامی در زمینه‌های مختلف معرفی شود. در آغاز راه‌اندازی این همایش که مربوط به سال گذشته می‌شود، 13 کمیسیون را طراحی کردیم که هرکدام از آنها برای بنا است یک دسته از دانش‌ها را با حکمت اسلامی پیوند بزنند.»
او بیان داشت: «کمیسیون‌های حکمت اسلامی و تعالی جامعه‌شناسی، تعلیم‌وتربیت، علوم اقتصادی، فقه و حقوق، روانشناسی، هنر، مدیریت، خانواده، علوم‌سیاسی، ادبیات و زبان‌شناسی، تمدن اسلامی، فضای مجازی و شهرسازی و معماری گرچه سیاستگذاری و طراحی آن در سازمان مرکزی و معاونت علوم‌انسانی و هنر انجام شده، اما اجرای آن در استان‌ها خواهد بود. به‌طور مثال واحدهای کرمانشاه، قم، تهران – مرکزی، تهران- غرب، ساوه، نجف‌آباد، علوم و تحقیقات و استاد فرشچیان متولی اجرای این کمیسیون‌ها خواهند بود.»
خسروپناه با تاکید بر اینکه محققانی که به‌خصوص در دوره‌های توانمندسازی علوم‌انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی شرکت کرده بودند، مشارکت قابل‌توجهی در نگارش مقالات داشتند، اظهار داشت: «خوشبختانه ثبت‌نام‌های شرکت در این همایش بی‌نظیر بوده و تعداد مقالات و چکیده‌های خوبی به دست‌مان رسیده، به‌طوری‌که امروز نزدیک به 600 مقاله تاییدشده دراختیار داریم. طبیعتا برخی از آنها به‌صورت پوستر و برخی نیز به‌صورت سخنرانی پذیرش شده‌اند. همچنین برنامه‌ریزی به‌گونه‌ای انجام شده تا همایش به‌صورت صوری و نصف روز نباشد، بلکه ما پنل‌های تخصصی مختص هرکدام از کمیسیون‌ها را خواهیم داشت و هرکدام از آنها در زمان تعیین‌شده برگزار می‌شود.»
معاون علوم‌انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه از 9 تا 23 آبان‌ماه پنل‌های تخصصی را به‌صورت روزانه خواهیم داشت و هر روز مختص یک کمیسیون خواهد بود، اظهار داشت: «به‌طور مثال کمیسیون حکمت اسلامی و تعالی روانشناسی در 9 آبان‌ماه در کرمانشاه به‌صورت مجازی برگزار می‌شود. کمیسیون ادبیات و زبان‌شناسی هم 23 آبان‌ماه در استان مرکزی برگزار می‌شود. البته هرکدام از این کمیسیون‌ها هم به‌صورت حضوری و هم مجازی برگزار خواهد شد. به‌رغم اینکه آخرین پنل ما همان 23 آبان خواهد بود، اما اختتامیه این همایش در 26 آبان‌ماه با حضور رئیس هیات امنا و رئیس دانشگاه آزاد اسلامی به‌صورت ترکیبی از حضوری و مجازی در سالن همایش‌های معاونت علوم انسانی و هنر برگزار می‌شود. در این اختتامیه هر کدام از دبیران، گزارشی از پنل تخصصی کمیسیون خودشان را ارائه کرده و معرفی مقالات برتر را نیز خواهیم داشت.»
او بیان داشت: «مقالات این دوره از همایش از 9 اسفندماه سال گذشته تا 30 اردیبهشت‌ماه امسال ارسال شده و داوری اولیه مقالات هم در 30 خرداد اعلام شد. بعد از آن نسخه نهایی مقالات در 30 تیرماه به دبیرخانه ارسال و در 30 شهریورماه هم شاهد اعلام نتیجه داوری مقالات بودیم.»
خسروپناه درباره مشارکت دیگر دستگاه‌ها در برگزاری این همایش تصریح کرد: «قطعا هر همایشی که برگزار می‌شود، دستگاه‌های مختلف برای همکاری در آن اعلام آمادگی می‌کنند، در همایش «علوم‌انسانی و حکمت اسلامی» نیز نهادها، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های مختلف اعلام آمادگی کرده و مقالاتی را هم از برخی دانشگاه‌های کشور داشته‌ایم، اما کلیت همایش با دانشگاه آزاد اسلامی بود. هدف اصلی ما این بود که تعالی علوم‌انسانی را دنبال کنیم. خوشبختانه ما از همان ابتدا در معاونت علوم‌انسانی و هنر سند تعالی علوم‌انسانی را نوشته و در آن توضیح دادیم که سند تعالی علوم‌انسانی و هنر عبارت از روزآمدی علوم‌انسانی و هنر، بومی‌سازی و حکمی‌سازی آن خواهد بود.»
معاون علوم‌انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی در توضیح بیشتر این مساله اظهار داشت: «ما در این بیش از دوسالی که معاونت را راه‌اندازی کردیم، روزآمدی علوم‌انسانی و هنر را دنبال کرده و همه سرفصل‌ها را به‌روز کردیم. همچنین رشته‌ها و رشته گرایش‌ها را هم به‌روز کرده و جدیدترین کتاب‌هایی که در علوم‌انسانی به رشته تحریر درآمده را وارد منابع درسی کرده‌ایم. بومی‌سازی را نیز در حوزه پژوهش به‌خصوص در پایان‌نامه و رساله‌ها دنبال کرده‌ایم، از این‌رو اگر پژوهشیار را دنبال کرده باشید متوجه می‌شوید که دانشجو دیگر نمی‌تواند هر موضوعی را که می‌خواهد انتخاب کند، بلکه موضوع فعالیت پژوهشی دانشجو حتما باید ناظر بر نیازها باشد تا شاهد حل مساله باشیم.»
خسروپناه با اشاره به راهکارهای دانشگاه آزاد اسلامی برای حکمی‌سازی علوم‌انسانی گفت: «همچنین برای حکمی‌سازی نیز دوره‌های توانمندسازی را برگزار کرده‌ایم. ازطرف دیگر باید بگویم همایش «علوم‌انسانی و حکمت اسلامی» هم در راستای همان مسیر قبلی دنبال می‌شود. هدف دیگر این است که در حوزه مسائل و نیازهای جامعه بتوانیم از این حکمی‌سازی و هنر استفاده کنیم. هرچند معتقدم نسبت علوم‌انسانی و هنر بحثی نیست که بتوانیم یک‌ساله آن را به نتیجه برسانیم؛ چراکه این حوزه بسیار گسترده‌ای است و باید فعالیت‌هایی که در این زمینه صورت می‌گیرد، در سال‌های آینده هم استمرار داشته باشد.»
در آینده موضوعات هر کمیسیون به همایش ملی تبدیل خواهد شد
او با اشاره به تداوم برگزاری همایش «علوم‌انسانی و حکمت اسلامی» در سال‌های آینده ادامه داد: «معتقدم شیوه این همایش را باید برای سال‌های آینده به‌شکل تخصصی‌تری دنبال کرد. به این معنی که امروزه واحدهای ما به رشد و بالندگی رسیده و می‌توانند خودشان پنل‌های تخصصی این همایش را برگزار کنند، از این‌رو پیشنهادم این است که برای سال آینده واحدهای بزرگ در استان‌های مختلف که توانمند هستند، یک همایش ملی را با مجوز ISI طراحی و اجرا کنند. به‌طور مثال باید موضوعات مختلف مانند حکمت اسلامی و روانشناسی برای سال‌های آینده خود به یک همایش ملی تبدیل و در سطح یک استان برگزار شود. در اصل باید کمیسیون‌های اولین همایش در سال‌های آینده خود به یک همایش تبدیل شود تا بتوانیم در آنها به موضوعات جزئی‌تر هرکدام از این حوزه‌ها بپردازیم.»
معاون علوم‌انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی در همین زمینه افزود: «باید علاوه‌بر حکمی‌سازی علوم‌انسانی، امکان بومی‌سازی مباحث هم ازطریق برگزاری جزئی‌تر همایش فراهم شود؛ قطعا تحقق چنین مساله‌ای این فرصت را در اختیارمان می‌گذارد که شرکت‌کنندگان در این همایش به‌شکل تخصصی‌تری مباحث را دنبال کرده و به حوزه‌های مختلف هرکدام از همایش‌ها ورود کنند. نباید این مساله را فراموش کرد که مباحث فلسفه علوم‌انسانی را نمی‌توان در کوتاه‌مدت به جمع‌بندی رساند.»
خسروپناه با اشاره به وضعیت دانشگاه‌های مطرح دنیا در حوزه علوم‌انسانی بیان داشت: «امروز دانشگاه‌های مهم دنیا مانند آکسفورد، نیوجرسی و کلمبیا که در فلسفه علوم‌انسانی کار می‌کنند نیز علی‌رغم اینکه سال‌های زیادی است در این حوزه فعالیت هستند، اما تازه در ابتدای راه قرار دارند؛ چراکه مباحث این حوزه بسیار گسترده است و نمی‌توان انتظار داشت صرف انجام چندین سال فعالیت بتوان به نقطه مطلوب در این حوزه برسیم.»
حوزه فلسفه علوم‌انسانی مورد غفلت قرار گرفته است
او درباره مشکلات موجود در عرصه تحول در علوم‌انسانی گفت: «مشکلی که در کشورمان داریم این است که متولیان تحول علوم‌انسانی در کشور با اینکه شاید بعضا چهره فلسفی هم داشته باشند، اما از فلسفه علوم‌انسانی اطلاع دقیقی ندارند و بیشتر در حوزه فلسفه محض فعال هستند.» وی در ادامه گفت: «یکی از زمینه‌هایی که منشا تحول در این حوزه به‌شمار می‌رود، فلسفه علوم‌انسانی و اجتماعی است، از این‌رو پارادایم‌ها و استراتژی‌های مختلف در حوزه تحقیق، روش‌شناسی‌های گوناگون، تکنیک‌های کمی و کیفی فراوانی داریم که متاسفانه در دانشگاه‌هایمان بیشتر به روش‌های کمی و کیفی می‌پردازیم و پارادایم‌های تحقیق کمتر مورد بررسی قرار می‌گیرند. متولیان علوم انسانی هم توجهی به مباحث مبانی و فلسفی علوم انسانی و اجتماعی ندارند.»
معاون علوم‌انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی بیان داشت: «شورای تحول و ارتقای علوم‌انسانی عمدتا همان کاری را انجام می‌دهد که وظیفه شورای‌عالی برنامه‌ریزی وزارت علوم است. یعنی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی شورایی را با عنوان شورای تحول انسانی ایجاد کرده، اما فعالیت این شورا همان وظیفه شورای برنامه‌ریزی وزارت علوم است، درحالی‌که هدف اصلی شورای تحول علوم‌انسانی اصلا این نبوده است؛ چراکه تغییر و روزآمدی سرفصل‌ها و حتی اسلامی‌سازی سرفصل‌ها وظیفه شورای‌عالی برنامه‌ریزی وزارت علوم است و طبیعتا با این‌وجود، شورای‌عالی انقلاب فرهنگی که وظیفه سیاستگذاری دارد، نباید شورای اجرایی برنامه درسی را طراحی کند. منشا این اتفاق نادرست اجرایی و عملیاتی این است که در تحول علوم‌انسانی اصلا توجهی به فلسفه علوم‌انسانی و اجتماعی نمی‌شود.»
خسروپناه بیان داشت: «معتقدم دانشگاه آزاد اسلامی با نگاه متحولانه‌ای که دارد و همچنین وجود دغدغه تحول و تعالی فرآیند آموزشی ازجمله علوم‌انسانی در میان مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی باعث شده تا نه‌تنها فلسفه علوم‌انسانی و علوم اجتماعی موردتوجه قرار بگیرد، بلکه ما را کمی جلوتر از نهادهای متولی در حوزه علوم‌انسانی قرار داده و به نتیجه‌بخشی می‌رساند، هرچند نباید انتظار داشت در کوتاه‌مدت نتیجه نهایی را ببینیم؛ چراکه طبیعتا در مباحث مربوط به علوم‌انسانی برای اینکه بتوانیم نتایج آن را در جامعه ببینیم، نیاز به زمان داریم و این‌طور نیست که بگوییم می‌توان ظرف چندسال به نتیجه نهایی مطلوب رسید.»
ارسال مقاله از کشورهای مختلف به همایش «علوم‌انسانی و حکمت اسلامی»
خسروپناه با تاکید بر اینکه همایش «علوم‌انسانی و حکمت اسلامی» تاحدی وجهه بین‌المللی داشته است، افزود: «در اولین دوره برگزاری این همایش اساتید مختلفی از ترک‌زبانان و عرب‌زبانان و حتی اساتیدی از شرق آسیا مقالات مختلفی را برای کمیسیون‌های مختلف ارسال کرده که برخی از آنها نیز قابل استفاده بوده‌اند. ازطرف دیگر حتی شورای سیاستگذاری این همایش از کشورهای مختلف اسلامی بودند، اما چون اطلاق عنوان بین‌المللی برای همایش، نیازهایی داشت، ما این عنوان را به همایش ملی تغییر داده‌ایم. درست است که بیشتر مقالات داخلی بوده، اما مقالاتی از خارج از کشور هم داشتیم و این ظرفیت در دانشگاه آزاد اسلامی وجود دارد که همایش‌های بین‌المللی علوم‌انسانی و حکمت اسلامی را در سال‌های آینده برگزار کنیم.»
انتشار مقالات اولین همایش «علوم‌انسانی و حکمت اسلامی» در قالب کتاب الکترونیک
معاون علوم‌انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی اظهار داشت: «قطعا برگزاری چنین همایشی ماحصل تلاش‌های اعضای هیات‌علمی، مدیران و کارشناسان دانشگاه آزاد اسلامی بوده است. ما از ظرفیت کل دانشگاه آزاد اسلامی استفاده کرده و روسای دانشگاه‌ها هم همکاری خوبی داشتند و فکر نمی‌کنم در کشور همایشی به گستردگی همایش علوم‌انسانی و حکمت اسلامی را داشته باشیم که بیش از 500 مقاله در حوزه علوم‌انسانی به آن ارسال شده و این همایش درطول یک سال به نتیجه رسیده باشد.»
خسروپناه با اشاره به مقالات ارسال‌شده به اولین دوره از این همایش خاطرنشان کرد: «قطعا مقالات راه‌یافته به اولین همایش علوم‌انسانی و حکمت اسلامی نه‌تنها در مقالات علمی و پژوهشی منتشر می‌شود، بلکه به‌صورت کتاب الکترونیک دراختیار مخاطبان قرار می‌گیرد.»
|