آیت‌الله علیرضا اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه کشور و عضو فقهای شورای نگهبان عصر امروز طی سخنانی در همایش بین‌المللی «نقش عقلانیت و همگرایی مسلمانان در شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی»، عقلانیت اسلامی را پاسخ‌گوی همه نیاز‌های بشر دانست و گفت: اسلام از اندیشه و نظام فکری منسجم، منضبط و پاسخ گو در اضلاع مختلف برخوردار است.
رئیس هیئت امنای جامعةالمصطفی افزود: اندیشه اسلامی نظام‌واره و نظام‌مند است که می‌تواند پاسخ‌گوی ساحت‌های مختلف معرفت و معیشت بشر باشد؛ این ویژگی از عناصر ثابت، سخت و پایداری است که مکتب تمدنی را شکل می‌دهد.
وی به گزاره‌های گسترده مکتب تمدنی اسلام اشاره کرد و یادآور شد: مجموعه گزاره‌ها، نظریه‌ها و اندیشه‌های موجود در تفکر و مکتب باید بتواند با واقعیات خود را تطبیق دهد و این اصول را در گذر زمان حفظ کند.
مدیر حوزه‌های علمیه تصریح کرد: این مجموعه نظام‌وار، راهور، اصیل و در عین حال منعطف، باید مسائل عالی بشر را تأمین کند و از پایگاه راهبردی برخوردار باشد.
وی با بیان اینکه تمدن، واژه‌ای منعطف و دارای معانی متفاوتی است، خاطرنشان کرد: اسلام هسته پایدار و ثابت تمدنی دارد و این هسته، که عناصر ثابت آن بسیار فراوان است، تغیر، تحول و تطور را در درون خود تعریف کرده است.
عضو مجلس خبرگان رهبری با تأکید بر اینکه اسلام می‌تواند اشکال و مظاهر گوناگون داشته باشد و در قرون مختلف ناظر به ویژگی‌های جوامع به تمدن اسلامی شکل دهد، خاطرنشان کرد: هر تمدنی که بخواهد مقبول و عقل‌پذیر باشد، باید عقل بشر در پایه‌ها، ارکان و اضلاع آن حضور پررنگی داشته باشد؛ در عین حال باید از عقل بسندگی پرهیز کرد.
آیت‌الله اعرافی با بیان اینکه عقلانیت را می‌توان به صورت‌های مختلف تصور کرد، اظهارکرد: عقلانیت اسلامی، عقلانیتی است که در پایه‌های دین محور و اساس است و در شاخ و برگ‌ها در پرتو وحی حرکت می‌کند.
رئیس هیئت امنای جامعةالمصطفی، با اشاره به اینکه استنباط ما در اسلام در عین پرهیز از عقلانیت، رها و بی‌قید، بر مبنای عقل نیز استوار است، تصریح کرد: عقلانیت اسلامی در قلمرو اعتقادات و مبانی آغازین، قطعی و استوار و محکم بوده، از اندیشه فلسفی مستقل و آزاد برخوردار است.
آیت‌الله اعرافی افزود: در دین الهی، پذیرش اسلام و روی آوردن به حقیقت کتاب و سنت بر پایه عقل مستقل و آزاد است؛ اسلامی دارای ارزش است که انسان آن را نه فقط با دل و احساس، بلکه با عقل مستقل آزاد پذیرفته باشد؛ عقل مستقلِ آزاد ما را به ساحت دین فرامی‌خواند.
وی با بیان اینکه اعتقادات دینی نیز مبتنی بر پایه‌های عقلی، ما را به ساحت دین فرامی‌خوانند، اظهار کرد: در مباحث اخلاق اسلامی، پایه‌ها بر حسن و قبح عقلی نهاده شده و دریافت مستقل و آزاد، مبنای اساس اخلاق اسلامی است.
مدیر حوزه‌های علمیه افزود: در ساحت احکام و دستورات رفتاری دین نیز اساس فقه و احکام از منظر واقعی مبتنی بر مصالح و مفاسد است؛ از این رو، بنیان‌های نخستین اعتقاد، بنیان‌های پایه‌ای اخلاق و بنیان‌های اساسی فقه و احکام مبتنی بر عقل مستقل و آزاد است.
وی با تأکید بر اینکه عقل به تنهایی و در سطح گسترده‌ای نمی‌تواند ایفای نقش کند، تصریح کرد: عقل مستقل در تفاسیر اعتقادی، دستور‌های اخلاقی و احکام از توانایی محدود برخوردار بوده و نیازمند نور وحی است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه عقل مستقل آزاد برای احاطه انسان به همه مصالح و مفاسد، او را به وحی ارجاع می‌دهد، یادآور شد: نقش‌آفرینی عقل مستقل آزاد به دو صورت احاطه بر همه واقعیت مسائل یا ارجاع عقل به منبعی دیگر مورد توجه قرار می‌گیرد.
آیت‌الله اعرافی با تأکید بر اینکه عقل در باب اجتهاد، تجلی گسترده‌ای دارد، بیان کرد: اجتهاد به معنای عام و خاص، اجتهاد عقلانی است و عقلانیت آن به قیود و شرایطی نیاز دارد. عقل آن اندیشه مستقل و آزاد در سطوحی کاملاً به تنهایی نقش‌آفرینی می‌کند و در سطح کلیدی و پایه نقش هماهنگ و مکمل و همراه نقل و وحی ایفا می‌کند. همه این قاعده‌مندی در نظام اجتهادی و استنباطی مشهود است.
مدیر حوزه‌های علمیه یادآور شد: اسلام در شناخت موضوعات و تعامل با عالم، انسان را به سمت اعتماد به عقل رجوع می‌دهد که این مهم در تشخیص موضوعات بسیار مؤثر است.
رئیس هیئت امنای جامعةالمصطفی با تأکید بر اینکه عقلانیت اسلامی، عقلانیت منهای وحی نیست، گفت: عقلانیت اسلامی، عقلانیتی است که در پایه‌ها ما را به سمت وحی هدایت می‌کند و در شعب و شاخه‌ها، راه را برای نقش‌آفرینی نقل و وحی باز می‌نماید؛ به این ترتیب، عقلانیت اسلامی از عقلانیت ابزاری متکامل‌تر بوده، به همه نیاز بشر پاسخ می‌دهد.
آیت‌الله اعرافی به تفاوت‌های اساسی عقلانیت اسلامی و عقلانیت غیراسلامی و ابزاری اشاره کرد و گفت: برای امت‌سازی در عصر جدید و خلق تمدن نوین اسلامی در دنیای معاصر، نیازمند عقلانیت ارتباطی هم هستیم. این عقلانیت ارتباطی، وحدت امت، انسجام و ارتباط، همگرایی اسلامی را در منطق تعاملی و ارتباطی تعریف می‌کند.
عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه در بخش دیگری از سخنان خود به تفاسیر مختلف مقوله وحدت، همگرایی و تقریب اشاره کرد و افزود: در تقریب اسلامی با حفظ تفاوت‌ها و اعتقاد به حقانیت، در مقام رسمیت‌بخشی، فلسفه امت و اخلاق تعاملی اسلام و قواعد فقهی آن مورد توجه قرار می‌گیرد.
وی بر پایه اشتراکات معرفتی مذاهب اسلامی اشاره کرد و گفت: همگرایی تمدن‌ساز و امت‌آفرین همگرایی است که بر مشترکات بزرگ اهتمام ورزیده، بر نظام ارتباطی، اخوت و تعامل تأکید می‌کند.
آیت‌الله اعرافی با تأکید بر اینکه اگر همگرایی و عقلانیت کنار گذاشته شود، امت واحد تمدن‌آفرین شکل نخواهد گرفت، اظهار کرد: تأسیس بازار مشترک علم، دانش و فناوری و ایجاد پیمان‌های مشترک اسناد و مناسب فرهنگی و معرفتی اگر به قدرت سخت و نرم جهان معاصر تبدیل شود، بی‌شک جهان از ثمرات ارزشمند آن متنعم خواهد شد.
|