انتشارات امیرکبیر به تازگی سه اثر با ترجمه و تالیف حسین کچویان استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران را باز نشر کرده است. «نظریههای جهانی‌شدن و دین» از جمله آثار این مجموعه است که به اندیشه‌های این استاد جامعه‌شناسی در حوزه جهانی‌شدن و نسبت آن با دین اختصاص دارد. جرقه اولیه این کتاب البته به سال 1381 و نگارش مقاله‌ای برای کنگره «جهانی‌شدن و دین: فرصت و چالش‌ها» برمی‌گردد که بعدها در قالب طرحی در معاونت پژوهشی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران به شکل این کتاب سامان یافته است.
کچویان در این اثر به بررسی انتقادی رویکردها و دیدگاه‌های مختلفی می‌پردازد که نظریههای جهانی‌شدن در مواجهه با دین و جنبش‌های دینی پرورانده‌اند. او در بخشی از پیشگفتار کتاب در مورد نحوه برخورد با این رویارویی می‌نویسد: «این کار به نفس موضوع یا پدیده جهانی‌شدن نمی‌پردازد، بلکه موضوع آن نظریات جهانی‌شدن است. از این جهت نفی یا اثبات در باب ماهیت جهانی‌شدن، ابعاد آن یا حقیقت و واقعیت آن موضع یا دیدگاهی اتخاذ نشده است. هر آنچه در این زمینه‌ها گفته می‌شود صرفا بازگویی دیدگاه‌های نظریه‌پردازان مورد بحث می‌باشد. به این ترتیب می‌توان دریافت که این مطالعه اساسا ماهیتی نظری دارد. هدف آن این بوده است که ضمن بازنمایی پیشینه تاریخی نظریه جهانی‌شدن و روشن‌سازی پیوند آن با شرایط متحول تجدد و سرمایه‌داری، رویکرد جهت‌دار آن نسبت به دین و جنبش‌ها و موانع معرفتی آن در فهم درست جهان معاصر به ویژه پدیده‌های دینی در معرض دید و بحث گذاشته شود. حتی در برخورد انتقادی با این نظریه‌ها نیز این کار بر پایه نقد بیرونی یا به استناد شواهد و ادله تجربی دنبال نشده است؛ بلکه عمدتا بر اساس نقد درونی و توجه به نقصان‌ها، غفلت‌ها یا جهت‌گیری‌های تورش‌دار آن‌ها در مطالعه دین و پدیده‌های دینی انجام گرفته است. به این جهت این کار را همزمان می‌توان به عنوان انتقادی به نظریه‌پردازی در علوم اجتماعی سکولار نیز قرائت کرد.»
کتاب از یک مقدمه، چهار فصل اصلی و سخن آخر به عنوان نتیجه‌گیری تشکیل شده است. کچویان در مقدمه کتاب به پیچیدگی مفهوم جهانی‌شدن و گستردگی تعاریف آن به شکل اجمالی می‌پردازد و نحوه ورود خود به این موضوع را تشریح می‌کند.
فصل نخست کتاب با عنوان «غرب در چالش با تظاهر مشکلات نظام جهانی تجدد» بحران‌هایی که جهان غرب در رابطه با معنا در نظام جهانی مبتنی بر تجدد یافته است، را مورد توجه قرار داده. «بحران معنا و ظهورات جدید دین در تجدد»، «تجدد در بحران: ضرورت نظمی تازه برای نظام جهانی غرب و مسئله معنا»، «تلاش برای ایجاد جهانی جدید در نظر و عمل: آینده‌گرایی و آینده نگری و دین» و «آلوین تافلر: تلاش برای کنترل تاریخ از طریق خیال‌پردازی آینده‌نگرانه در باب جهان آتی» از جمله سرفصل‌های این بخش است.
بخش دوم کتاب با عنوان «در جست و جوی نظریه‌ای جدید پس از خلق جهانی جدید» سیر تحولات نظریه جهانی‌شدن را از نظر می‌گذارند، از نحوه مواجه با دین تا روایت‌های چپ‌گرایانه و مارکسیستی تا پرداختن به نظریات جناح راست تجدد. «شکل‌گیری نظریه جهانی‌شدن»، «دین در اولین روایت‌های نظریه جهانی‌شدن: غفلتی ناشی از محدودیت چارچوب مفهومی»، «جناح چپ تجدد، دین و جهانی‌شدن: از مارکس متجدد تا مارکیسست‌های مابعد تجددی» از جمله موضوعات این فصل است. کچویان در این بخش همچنین نظریه متفکرانی چون فردریک جیمسون، امانوئل کاستلز، آنتونی گیدنز و فرانسیس فوکویاما را مورد بررسی قرار داده است.
نویسنده در بخش سوم کتاب با عنوان «رابرترسون: ابهامی در سیر از دنیوی‌شدن به جهانی‌شدن که حل شد!» پس از پرداختن به تاریخ ظهور نظریه جهانی‌شدن و جایگاه دین در این سیر و تحول، به سراغ اندیشه رابرتسون رفته است کسی که بخش عمده‌ای از نظریه جهانی‌شدن به نام او ثبت شده است، نویسنده در این بررسی پیوند دین و جهانی‌شدن را در اندیشه او پی گرفته است. او در فصل چهارم کتاب با همین رویکرد به بررسی و واکاوی اندیشه بئر با عنوان بی کارکردی دین در نظام کارکردی جهانی می‌پردازد.
کچویان فصل پایانی و سخن آخر کتاب را به نوعی نتیجه گیری اختصاص داده است. او در این فصل با عنوان «نظریههای جهانی‌شدن یا نظریه دنیوی شدن در هیئتی مبدل» به جمع‌بندی نظرات خود در مورد نقصان‌های نظریههای جهانی‌شدن با دین می‌پردازد. در بخشی از این فصل می‌خوانیم: «جهانی‌شدن نه می‌تواند به معنای ظهور تاریخ‌های متفاوت و یا آغاز چرخش‌های تازه در جهان بشری به حساب آید و نه شروع انحلال تاریخ تجدد به واسطه شکل‌گیری تاریخ‌هایی در عرصه تاریخ آن. به همین دلیل نمی‌توان جنبش‌های دینی را به عنوان تلاش یا حرکتی برای به مهار درآوردن و کنترل تاریخ و جامعه تجدد به حساب آورد.«ناخودآگاه سیاسی» تجدد نمی‌تواند در صحنه سیاست دانش و سیاست فرهنگ با قبول این تفسیر از جنبش‌های دینی آن‌ها را به عنوان معارضه‌جویی دین در نبرد تاریخی‌اش با تجدد فهم کند. تجدد تنها تمدنی را که بعد از خود در تاریخ ممکن و معقول می‌پندارد، تجدد است و بس!»
کتاب «نظریههای جهانی‌شدن و دین» به قلم حسین کچویان در 210 صفحه، شمارگان 500 نسخه و قیمت 40 هزار تومان توسط انتشارات امیرکبیر روانه بازار نشر شده است.
|