جهاد دانشگاهی نهادی عمومی است که زیر نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی فعالیت می‌کند. گسترش تحقیقات و شکوفایی استعدادها در سطح جامعه برای رسیدن به خوداتکایی، توسعه امور فرهنگی با همکاری حوزه و دانشگاه و گسترش طرح‌های کاربردی برای به‌کارگیری نتایج پژوهش از اهداف اصلی این نهاد است.
وظایف جهاد دانشگاهی شامل ترویج فرهنگ و هنر اسلامی، مقابله با غرب‌زدگی، انجام تحقیقات کاربردی، پیگیری‌ طرح‌های تحقیقاتی جهاد، ارائه خدمات علمی و فنی، حمایت از دانشجویان و پژوهشگران مستعد، اجرای دوره‌های رسمی آموزش‌های علمی کاربردی و ایجاد زمینه‌هایی برای اشتغال بیشتر فارغ‌التحصیلان دانشگاهی می‌شود.

حمیدرضا طیبی که دانش‌آموخته مقطع دکتری در رشته برق از دانشگاه برادفورد انگلستان است، بین سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۹ و ۱۳۹۲ تاکنون مسئولیت جهاد دانشگاهی را برعهده داشته است. وی از بدو تأسیس جهاد دانشگاهی در سال ۱۳۵۹ در این نهاد فعالیت کرده و یکی از اعضای حقوقی شورای عالی انقلاب فرهنگی است. در ادامه گفت‌وگوی خبرگزاری آنا با رئیس جهاد دانشگاهی را می‌خوانید:

آنا: برنامه توسعه مترو با همکاری جهاد دانشگاهی و معاونت علمی و فناوری به کجا رسید؟
طیبی: این پروژه تحت عنوان طراحی و ساخت یک رام قطار مترو بود که براساس بند ۵۴ برنامه ششم توسعه کشور اجرا شده است. جهاد کشاورزی با هماهنگی مجلس این بند را وارد برنامه ششم کرده بود. این پروژه در پایان سال ۹۹ به پایان رسید و در فروردین ۱۴۰۰ نیز به صورت مجازی رونمایی شد. در حال حاضر تست‌های استاندارد را پاس می‌کند تا گواهینامه‌های مربوطه را اخذ کند. همزمان جهاد دانشگاهی با همکاری معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور، شهرداری تهران و وزارت کشور ساخت ۴۲۰ واگن در چهار بسته ۱۰۵ واگنی را پیگیری می‌کند.
یک شرکت به عنوان شرکت پیمانکار تشکیل می‌شود که وظیفه ساخت واگن‌ها را برعهده دارد. ابتدا قرار بود این شرکت در شهرداری یا در سازمان ایدرو (سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران) تشکیل شود که به دلایلی انجام نشد. بنابراین این مسئولیت برعهده جهاد دانشگاهی گذاشته شد تا از یکی از شرکت‌های وابسته به خودش استفاده کند. تمامی ذی‌نفعان و سازندگان مانند ایدرو، شهرداری تهران، واگن‌سازی تهران، تجهیزات‌سازان مانند جهاد دانشگاهی و مپنا و شرکت‌های بهره‌برداری مانند مترو از سهامداران این شرکت هستند.

دستور تشکیل این شرکت به جهاد دانشگاهی ابلاغ شده اما به دلیل شرایط کرونایی به تأخیر افتاده است. جلسات تشکیل شرکت و انتقال سهام به افراد از هفته جاری شروع می‌شود. بودجه ۱۰۵ واگن نخست نیز از طریق فروش اوراق مشارکت توسط سازمان برنامه و بودجه وزارت کشور تأمین می‌شود. در صورتی که این قرارداد بسته شود، نخستین پروژه ملی خواهد بود که با دانش کاملاً بومی طراحی و ساخته شده است. البته گفتنی است که برای تأمین برخی از تجهیزات و قطعات به واردات از کشورهای خارجی وابسته هستیم اما حدود ۸۵ درصد از ساخت این پروژه ساخت داخل و طراحی کاملاً ایرانی دارد.

آنا: نخستین قطار ایران‌ساخت چه زمانی وارد مترو می‌شود؟
طیبی: برنامه این بود که یک رام قطار ملی را تا پایان شهریور آماده شود اما فکر می‌کنم که دو تا سه ماه تاخیر داشته باشد، معمولاً مشکلاتی در تامین برخی خدمات مرتبط به تست‌های استاندارد پیش می‌آید که باعث تاخیر اجراسازی پروژه می‌شود. بر مبنای قرارداد اولین واگن ۱۸ ماه پس از پیش‌پرداخت تحویل و وارد سیر می‌شود. پیش‌پرداختی تاکنون انجام نشده، ابتدا باید شرکت تشکیل شود تا پیمانکار عمومی به وجود بیاید. این واگن‌ها برای شهرداری ساخته می‌شود اما بودجه آن را دولت تامین می‌کند. در مرحله بعدی قرارداد با شهرداری تهران بسته شده، پیش‌پرداخت انجام شده و درنهایت کار به صورت رسمی آغاز می‌شود. سقف عقد قرارداد تا پایان شهریور ماه است، بدین‌ترتیب پروژه در بازه زمانی مدیریت دولت مردان فعلی انجام شود.

آنا: در حوزه ناباروری ایران چه جایگاهی در جهان دارد؟
طیبی: یک دانشمند هندی‌ تبار آمریکایی بررسی در خصوص موسساتی که بیشترین میزان تولید علم در حوزه ناباروری و کاربردی‌سازی آن را طی دو دهه گذشته داشته‌اند، کرده است. براساس این مطالعه، ۱۰ موسسه از سراسر جهان انتخاب شده‌اند که رویان نهمین موسسه در این فهرست است. این لیست شامل ۶ موسسه آمریکایی، سه موسسه اروپایی و یک موسسه ایرانی است. این افتخاری برای ایران و ایرانی است که از میان تمامی موسساتی که در دنیا وجود دارند، رویان بیشترین تولید علم، کاربردی کردن آن و رفع ناباروری را دارد. در کنار رویان، پژوهشگاه ابن سینا نیز در زمینه باروری فعالیت می‌کند و کارهای علمی خوبی انجام داده است.
استخراج خون سلول‌های بنیادی از خون قاعدگی و ایجاد بانک سلول‌های بنیادی حاصل از خون قاعدگی یکی از کارهای علمی خوب پژوهشگاه رویان است. این روش آسانی برای گرفتن سلول‌های بنیادی است، سلول‌های استخراج‌شده در بانک ذخیره می‌شوند و در صورتی که فرد در آینده به آنها نیاز داشته باشد، از آن استفاده می‌کند. این سلول‌های بنیادی برای درمان تنبلی تخمدان در سنین بالا استفاده می‌شود، سلول‌ها به تخمدان تزریق شده که باروری و تشکیل تخمک به صورت طبیعی یا درنهایت IVF (لقاح آزمایشگاهی) کمک می‌کند.
سلول‌های بنیادی استخراج‌شده از خون قاعدگی برای درمان عدم چسبیدگی جنین به بدنه رحم نیز استفاده می‌شود. در این حالت سلول‌ها به رحم تزریق می‌شوند که باعث جوان‌شدن این اندام می‌شود. سمیه کاظم‌نژاد مجری این طرح است که سال گذشته به عنوان پژوهشگر و فناور برتر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری انتخاب شد، گرنتی نیز برای ادامه فعالیت‌هایش به وی اعطا شد. ۵۰ درصد از فعالیت‌های ناباروری در کشور به همت پژوهشگاه رویان، ابن‌سینا و هفت موسسه دیگر جهاد دانشگاهی که در سایر استان‌ها در حوزه ناباروری فعالیت می‌کنند، انجام می‌شود.
بهترین راه‌حل برای چالش فعلی کشور در خصوص کاهش جمعیت، پرداختن درمان زوج‌های نابارور است که ۲۰ درصد از جمعیت زوج‌ها را تشکیل می‌دهند. یکی از وزرای سابق پیشنهاد کرده بود که جهاد دانشگاهی از بودجه درمان ناباروری و جوان‌سازی جمعیت استفاده کند و در تمامی استان‌های کشور مراکز درمان ناباروری ایجاد کند. دولت نیز به زوج‌ها در تامین هزینه درمان ناباروری کمک کند، بدین‌ترتیب مشکل ناباروری و جوان شدن جمعیت حل می‌شود. این طرح دو بار نیز در مجلس مطرح شده و چند سالی است که به دنبال اجرایی‌سازی این امر هستیم اما تاکنون به نتیجه‌ای نرسیده است. زوج‌های نابارور علی‌رغم تمامی مشکلات اقتصادی در کشور، انگیزه فرزندآوری را دارند. اگر این بودجه تامین شود و با استفاده از تجربه جهاد دانشگاهی می‌توانیم مشکل ناباروری و کاهش جمعیت را حل کنیم.
آنا: یکی از دستاوردهای بزرگ پژوهشگاه رویان، شبیه‌سازی بره‌ها بود اما در حال حاضر فعالیت در حوزه شبیه‌سازی متوقف شده است، چرا؟
طیبی: شبیه‌سازی تکنولوژی نوینی بود و هدف شبیه‌سازی بره‌ها کسب دانش شبیه‌سازی بود که رویان برای نخستین بار موفق به انجام این کار در خاورمیانه شد. این فناوری برای جلوگیری از انقراض برخی از گونه‌های حیوانی در حال انقراض کاربرد دارد. از این تکنولوژی برای تکثیر نیز استفاده می‌شود، برای مثال موسسه رویان در اصفهان با به‌کارگیری شبیه‌سازی بزهای سانن و مورشیا را تکثیر می‌کند، این بزها قابلیت شیردهی تا هفت کیلو در روز را دارند. شبیه‌سازی حیوانات تکنیکی بود که باید دانش آن را به دست می‌آوردیم.
این تکنیک پایه علمی برای انجام کارهای بعدی بود. محققان ایرانی بعد کسب دانش فنی شبیه‌سازی به سراغ مباحث ژنتیکی و تغییرات ژنتیکی رفتند. تغییرات ژنتیکی در اصلاح نژاد دام کاربرد فراوانی دارد. در حال حاضر بز سانن و موشیار از کشورهای خارجی وارد ایران شده و تکثیر می‌شوند چراکه بوم ایران نیستند. دام‌های سبک بوم ایران به آب و هوا، گرما و علوفه کشور عادت دارند و در برخی مواقع از علوفه‌های تغذیه می‌کنند که به وفور یافت می‌شوند با این حال ویژگی‌های منفی نیز دارند. علم اصلاح ژنتیک دام ویژگی‌های منفی را به مثبت تبدیل می‌کند. برای مثال میزان شیردهی دام‌های ایرانی پایین است، تغییرات ژنتیکی می‌تواند شیردهی دام ایرانی را بهبود ببخشد.
علم اصلاح نژاد دام با تکیه بر پایه‌های دانشی علم شبیه‌سازی به وجود آمده است. درواقع با استفاده از دستاوردهای شبیه‌سازی موفق به انجام اصلاح نژاد دام شده‌ایم. در حوزه دام سنگین نیز به سراغ اصلاح نژاد با استفاده از نژادهای برتر دنیا رفتیم که فعالیت‌های خوبی نیز در این حوزه انجام شده است. شیر و گوشت مصرفی از دام‌های سنگین تولید می‌شود، از سوی دیگر برای تولید کره مشکلاتی وجود دارد چراکه میزان چربی شیر دام‌های سنگین بوم ایران کم است.
دامداری‌های بزرگ کشور اعم از صنعتی و نیمه‌صنعتی گاوهای هولشتاین دارند که چربی شیرشان دو درصد است. در حال حاضر نژادهایی از گاو در دنیا وجود دارد که میزان چربی شیر و شیردهی خوبی دارند و میزان گوشت‌آوری آنها نیز نسبت به علوفه‌ای که می‌خورند، بیشتر است. باتوجه به شرایط آب و هوایی کشور و مشکلات دامداران در تولید نهاده‌های دامی، منطقی است که به سراغ اصلاح نژاد دام‌ها برویم.