محسن حاجی‌میرزایی، وزیر آموزش و پرورش، طی گفتگویی پیرامون موضوعاتی همچون فرصت نقش‌آفرینی و مشارکت خانواده‌ها در امر تربیت و پرورش، فرایند تأسیس سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک، سمت‌و‌سوی آموزش در بستر شبکه شاد و توصیه‌هایی برای ایام نوروز پاسخ گفت. مشروح این گفت‌وگو در ادامه از نظر می‌گذرد.
آقای وزیر، فرصت برای مشارکت خانواده‌ها در امر تربیتی و پرورش فرزندانشان در بستر آموزش و پرورش چقدر فراهم است؟
موضوع اصلی مأموریت‌های آموزش و پرورش، تربیت است و آموزش در خدمت تربیت است، چرا که قرار است افراد توانمندی به جامعه تقدیم شود؛ افرادی که توانایی لازم را برای حضور مؤثر و فعال در جامعه دارند، قادرند از ارزش‌ها و حقوق خود دفاع کنند، می‌توانند مسائل را بشناسند و آنها را تحلیل کنند و توانایی پرسشگری و پژوهشگری را به قدر کافی دارا هستند. باور‌ها و ارزش‌های آنها، باور‌ها و ارزش‌های سازنده و کارسازی است. این‌ها مجموعه اهدافی است که نظام تعلیم و تربیت آن را دنبال می‌کند و جنس همه این اهداف تربیتی است.
آموزش و پرورش همه توان و تلاش خود را برای تحقق این هدف به کار گرفته است، اما این هدف تنها در مدرسه محقق نمی‌شود، بخشی مربوط به خانه و بخشی مربوط به جامعه است. دانش‌آموزان فقط از فضای آموزش و پرورش و مدرسه تأثیر نمی‌پذیرند، بخشی از اوقات زندگی را در جمع خانواده و نیز در فضای جامعه و در بستر رسانه‌های جمعی سپری می‌کنند. در عین حال، مهمترین مسئله‌ای که وجود دارد، هم‌راستا بودن این بستر‌ها و فضاهاست.
اگر تعالیم هر یک از بخش‌ها و فضاها، هم‌راستا و هماهنگ نباشد، قطعاً به اهداف مورد نظر در تربیت دست پیدا نمی‌کنیم. آنچه اهمیت دارد، این است که بین خانه، مدرسه و جامعه پیوند اساسی برقرار باشد. این موضوع جزئی از اهداف مدنظر ماست و هم‌اکنون طرح‌های متنوعی در آموزش و پرورش پیرامون این موضوع در حال اجرایی شدن است که هدف آن هماهنگی و همراه کردن این عناصر با یکدیگر در جهت تحول در امر تربیت است.
در نیمه دوم سال ۹۹، یک واگذاری مهم به آموزش و پرورش انجام شد که آن واگذاری امور مهد‌های کودک به این نهاد بود، پیش از این، آموزش و پرورش چه نقشی در مدیریت مهد‌های کودک ایفا می‌کرد و با توجه به سازوکاری که بهزیستی در زمان مدیریت‌اش در برخورد با مهد‌های غیرمجاز اتخاذ می‌کرد، آیا این قدرت و توانمندی در آموزش و پرورش به لحاظ قوانین و نیروی انسانی وجود دارد که در این راستا گامی بردارد؟
پیش از پاسخ، به چند نکته مهم اشاره می‌کنم. تربیت مقوله یکپارچه‌ای است که حتی قبل از تولد فرد آغاز می‌شود و این تربیت در تمام طول زندگی جریان دارد و هر چه قدر به سنین کودکی نزدیک می‌شویم، تربیت اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، به این دلیل که پذیرش بچه‌ها در کودکان بیشتر و قدرت یادگیری آنها بالاتر و عمق و پایداری یادگیری در آنها بیشتر است، لذا همه اندیشمندان حوزه تعلیم و تربیت برای تربیت در دوران کودکی اهمیت ویژه و فوق العاده‌ای قائل هستند. البته در کشور ما این مسئله کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
به منظور توجه هر چه بیشتر به این مقوله، از سال ۹۲، آموزش پیش از دبستان را آغاز کردیم و در این فرایند، کودکان دو سال تا شش سال می‌توانستند در این دوره شرکت کنند، فقط در سال گذشته بیش از یک میلیون کودک در این بازه سنی در مقطع پیش دبستانی ثبت‌نام شدند. جمعیتی از کودکان نیز در مهد‌های کودک حضور داشتند که حدود ۷ درصد از جمعیت گروه سنی صفر تا شش ساله را شامل می‌شود. معادل همین جمعیت از کودکان نیز در مهد‌های کودک غیر وابسته به سازمان بهزیستی تحت آموزش قرار گرفته بودند.
کارکرد اصلی مهد‌های کودک، مراقبت از کودک است. از آن جایی که در همین دوره آموزش و تربیت آغاز می‌شود، باید یک هماهنگی و انسجام تربیتی بین فعالیت مهد‌های کودک و نظام تعلیم و تربیت در آموزش و پرورش برقرار شود، به همین دلیل شورای عالی انقلاب فرهنگی لازم دانست که این مسئولیت را به آموزش و پرورش محول کند؛ یعنی تربیت از اوان کودکی تا پایان دوره متوسطه در اختیار آموزش و پرورش باشد.
البته این به معنای آن نیست که جمعیت قریب به ۸ میلیون نفری کودکان قبل از مدرسه را بخواهیم به مهد‌های کودک ببریم. تعداد کسانی که از این مهد‌ها استفاده می‌کنند، همان نسبتی است که عرض کردم و کماکان فعال خواهند بود و مهد‌های کودک تحت انضباط و دستورالعمل‌های وزارت آموزش و پرورش با استقرار این سازمان به کار خود ادامه خواهند داد و نظارت‌ها از طریق این دستگاه اعمال می‌شود و مراقبت‌های لازم به عمل خواهد آمد.
کماکان بخش زیادی از این کودکان در دامان خانواده‌ها هستند و معتقدیم آغوش خانواده بهترین و مناسب‌ترین بستر برای تربیت کودکان است. آنچه آموزش و پرورش در تأسیس سازمان ملی کودکان، به عنوان مأموریت برای خود قائل است، توانمندسازی والدین و ارائه خدمات مشاوره به آنهاست. با توانمندسازی والدین، آنها توانمندی لازم برای تربیت صحیح فرزندان خود را کسب می‌کنند، لذا در این سازمان، خدمات مشاوره‌ای نیز به خانواده‌ها و والدین ارائه خواهد شد.
با توجه به توضیحات شما، پس این امکان فراهم نخواهد شد که مهد‌های کودک همانند مدارس دولتی فعالیت کنند و خانواده‌ها بدون پرداخت شهریه، کودکان خود را به مهد بسپارند؟
فعالیت تا قبل از دبستان به صورت غیردولتی انجام می‌شود. مجموع افراد تحت پوشش آموزش و پرورش، در حال حاضر بیش از ۱۵ و نیم میلیون نفر است که این جمعیت، فشار سنگینی بر منابع کشور به وجود می‌آورد. لذا، در حال حاضر این امکان وجود ندارد که برای این دوره هم به آموزش رایگان فکر کنیم، اما قطعاً عمده کار تربیتی در این دوره از سوی خود خانواده‌ها انجام می‌پذیرد.
یکی از نهاد‌های موفق طی یکسال اخیر، در زمینه تبدیل تهدید کرونا به فرصت، آموزش و پرورش بوده است، اما در عین حال به دلیل استفاده و حضور گسترده دانش آموزان در بستر فضای مجازی، شاهد رخداد چالش‌ها و اتفاقاتی بودیم که خوشایند جامعه ایرانی نبود. این مسئله نشان از جای خالی آموزش‌های فرهنگی در موضوع فضای مجازی دارد. وزارت آموزش و پرورش در این‌باره چه رویکردی اتخاذ کرده یا خواهد کرد؟
تمام دانش‌آموزانی که به دلیل تعطیلی مدرسه و ممنوعیت حضور در فضای مدرسه، الزاماً ناگزیر هستند از بستر فضای مجازی آموزش خود را پیگیری کنند، وارد محیط امن شبکه شاد می‌شوند که منحصراً به ارائه خدمات آموزشی می‌پردازد و از این حیث مشکلی وجود ندارد. برای آموزش مباحث سواد رسانه‌ای به دانش‌آموزان، معلمان و مدیران، برنامه‌ریزی‌هایی شده و آموزش‌هایی از سوی معاونت پرورشی و فرهنگی برای تقویت دانش‌آموزان، معلمان و مدیران در موضوع سواد رسانه‌ای ارائه می‌شود.
مسیر آینده به سمت توسعه ارتباطات الکترونیکی و اقدام در بستر مجازی است و یکی از ظرفیت‌هایی که باید در جامعه فعال شود و توانمندی لازم را در آن به دست بیاوریم، توانمندی کار در این فضاست. کرونا ما را به یک‌باره وارد چنین فضایی کرد و به تدریج خود را پیدا کرده‌ایم و در تلاشیم توانمندی‌های خود و دانش‌آموزان و معلمان را در این حیطه بهبود ببخشیم.
آموزش در بستر شاد در طول یکسال اخیر چه سمت و سویی پیدا کرده و آیا آموزش همه‌جانبه تحقق پیدا کرده است؟
قطعاً نمی‌توانیم بگوییم آموزش در بستر مجازی و به صورت غیرحضوری می‌تواند کیفیت آموزش حضوری را داشته باشد. همه مطالعات علمی داخلی و بین‌المللی نشان می‌دهد آموزش‌های مجازی با تقلیل کیفی همراه است. اگر همه شرایط برای آموزش حضوری فراهم باشد، آموزش به صورت مجازی و غیرحضوری به عنوان جایگزین آموزش حضوری، این فرایند را با تقلیل و افت کیفی همراه خواهد کرد. با توجه به این مسئله، سعی ما بر این بوده که این افت را به حداقل ممکن برسانیم. باید توجه داشته باشیم که معلمان ما به یک باره وارد فضایی شدند که تا پیش از این در چنین بستری فعالیت نکرده بودند و همچنین دانش‌آموزان ما. البته نه فقط دانش‌آموزان و معلمان کشور ما، بلکه دانش‌آموزان و معلمان در تمام دنیا در چنین شرایطی قرار داشتند و این روش را برای نخستین‌بار تجربه کردند و آموزش‌ها با نواقص و کاستی‌هایی همراه بود.
آنچه مسلم است، این بوده که تلاش کردیم به سرعت در جهت افزایش توانمندی‌های خود، همکارانمان، معلمان و دانش‌آموزان اقدام کنیم. همه کسانی که در بستر شاد فعالیت می‌کنند، اطلاع دارند که این محصول در طی ۱۰ ماه گذشته، سیر تحولی پرشتابی داشته و قابلیت‌ها و ظرفیت‌های آن افزایش پیدا کرده و تنوع خدمات در شاد بسیار گسترده شده است. این موضوع کمک می‌کند آسیب‌های کمتری را شاهد باشیم. با مدیران و معلمان به طور مستمر در حال گفتگو و تعامل هستیم و آنها را نسبت به اهمیت و حساسیت دوره‌ای که در آن قرار دارند، آگاه می‌کنیم. همه ما در حال تلاش هستیم که دانش‌آموزان بتوانند آموزش‌های لازم را با کمترین آسیب دریافت کنند.
با توجه به اینکه شما در جایی گفته بودید دانش‌آموزان در نوروز تکلیفی نخواهند داشت، توصیه‌تان به دانش آموزان برای استفاده از تعطیلات نوروز چیست؟
تأکیدم بر نداشتن هیچ تکلیفی در نوروز، مبنی بر این بود که عده‌ای در بستر مجازی برای تکلیف نوروزی دانش‌آموزان کار‌هایی انجام داده بودند و هزینه‌هایی به خانواده‌ها تحمیل کرده بودند که این را رد کردم و گفتم این کار قطعاً انجام نمی‌شود و کاری که ما در آموزش و پرورش پیش گرفتیم، عمدتاً مبتنی بر ذوقیات و علایق دانش‌آموزان است تا از فرصت نوروز و در کنار خانواده بودن استفاده کنند. برای مثال اگر مسافرتی می‌روند، تجربیات سفر را بنویسند یا اگر با اعضای خانواده در ارتباط و تعامل هستند، خاطرات آنها را ثبت کنند و بیشتر تکالیف نیز مهارت‌محور است و برنامه تکلیفی در قالب پیک نوروزی به سبک گذشته نداشته‌ایم، بلکه فعالیت‌های متنوعی مبتنی بر ذوق دانش‌آموزان که برای آنها نیز لذت‌بخش خواهد بود، تدارک دیده شده است.
اگر فراغتی دست دهد و فرصتی فراهم شود، خود شما در تعطیلات نوروز به چه فعالیتی می‌پردازید؟
سال گذشته که کرونا به تازگی شیوع پیدا کرده بود، تعطیلاتی نداشتیم، چرا که بسیار نگران وضعیت آموزش دانش‌آموزان و تداوم فعالیت مدارس بودیم. همکاران من هم بخش مهمی از روز‌های تعطیلات نوروز را در محل کار بودند تا کار به نحو مناسب مدیریت شود. امسال هم نمی‌دانیم در چه شرایطی هستیم و نگرانی از وضعیت آموزش دانش‌آموزان به قوت خود باقی است. اگر وقفه و کاستی در جریان آموزش ایجاد شود یا اتفاقی بیفتد، اثرات آن پایدار خواهد بود. باید تلاش کنیم که کاستی‌ها و آسیب‌ها را به حداقل برسانیم و هر اقتضایی در کار وجود داشته باشد، بر روی آن تمرکز داریم، لذا اگر فراغتی در طول هفته پیش آید، یا روز‌های پایان هفته، معمولاً گزارش‌های متنوعی که به دستم می‌رسد را می‌خوانم و نیز مطالعه کتاب‌های مورد علاقه را به جمعه‌ها موکول می‌کنم.
|