آیت الله علیرضا اعرافی، شب گذشته در نشست  مجازی علمی- پژوهشی  با عنوان «جنبش علمی استعدادهای برتر؛ فرصت ها و چالش ها» که از سوی حوزه علمیه خواهران یزد برگزار شد، با اشاره به اینکه منطق استنباط را باید به شکل هرمی تقسیم کرد، گفت: در متدولوژی اجتهادی،  قواعد استنباط و اصول اجتهادی که مشترک بین همه علوم و معارف اسلامی است و در منابع و متون مختلف از کتاب و سنت به کار می رود در رأس و قله هرم قرار می گیرد.
وی با بیان اینکه در دامنه این هرم، نیازمند روش شناسی‌های تخصصی تفکیک شده هستیم، افزود:  روش شناسی تحقیق در فقه، اصول فقه و روش شناسی تحقیق در گزاره های توصیفی و کلامی، عقلی و کلامی اعم از عقلی و نقلی هستیم و سه استنباط گزاره هایی که در مسائل اخلاقی به کار می رود.
مدیر حوزه های علمیه کشور اضافه کرد: ما یک قواعد عامه ای داریم که در همه معارف اسلامی برای استنباط به آن نیازمندیم؛ یک قواعدی که در گزاره های توصیفی در حوزه کلام و امثال آن به این قواعد نیازمندیم و یک بخش گزاره های ویژه فقه و استنباط احکام است.
عضو شورای عالی حوزه های علمیه کشور اظهار کرد: همان طور که اگر به متون نگاه مستقل داشته باشیم آن جا هم نیاز به روش شناسی های خاص داریم، یعنی در تفسیر باید روش شناسی تفسیر به طور خاص دیده شود و برای علوم  حدیث، روش شناسی  خاص خود و البته قواعد مشترک نیز وجود دارد، بنابراین برای استنباط و فهم معارف در کلام، اخلاق، فقه  هر یک یک روش شناسی خاص خود را  نیاز دارد.
وی با اشاره به روش شناسی فهم گزاره های دینی از مطلق منابع دینی؛ کتاب، سنت و عقل، گفت: یک روش شناسی های خاصی هم داریم که در حوزه کتاب،  سنت و عقل باید پایه ریزی شود؛ دست مایه های این ها در اصول ما و همین طور در قواعد تفسیر وجود دارد و هر اقدامی باید متکی بر آشنایی با این روش شناسی باشد.
مدیر حوزه های علمیه کشور اظهار کرد:  نمی خواهم محققان و پژوهشگران را به وحشت بیفکنم که کار را سخت و دشوار کنم، اما در عین حال به دلیل حساسیت هایی که در پژوهش های دینی به دلیل نسبت هایی که به خدا داده می شود و گزاره هایی که در سعادت ابدی بشر اثر دارد، وجود دارد این دقت در روش شناسی را باید مهم پنداشت و در این امر کوتاهی نکرد.
 آیت الله اعرافی اضافه کرد: البته این دقت، مراتب دارد؛ گاهی در قله ای هست که یک صاحب نظری می خواهد فتوا بدهد یا یک گزاره مهم کلامی را به خدا نسبت بدهد، خوب او یک شرایط حساسی دارد، ولی گاهی به صورت یک احتمال هست یا می خواهد مسائل ساده تری را بررسی کند که آنقدر پیچیدگی ندارد، اما در عین حال اتکای به روش شناسی و قواعد فهم که در اصول و در برخی از شاخه های علوم وجود دارد را باید شناخت.
 وی افزود: در حوزه علوم تجربی، ریاضی و علوم انسانی هم دیده می شود که در گفتمان های علمی، متدولوژی های تحقیق چه اهمیتی دارد، بنابراین باید در تاریخ علوم اسلامی به  متدولوژی ها شکل گرفته توجه شود.
استاد درس خارج حوزه بیان کرد: در مسیر توسعه علوم اسلامی و اندیشه ورزی در معارف دینی و اسلامی، هنگام مراجعه به احادیث و روایات، نیازمند آشنایی درست با قواعد علم رجال ؛ هم قواعد عامه و هم قواعد خاص که در مورد سلسله اسناد وارد شده است، هستیم  و نباید  به صِرف دیدن یک روایت، بدون قدرت بر بازشناسی سند آن و قواعد رجالی که راه تصحیح اسناد را به ما نشان می دهد، به داوری نهایی پرداخت.
آیت الله اعرافی با اشاره به اینکه ممکن است بر اساس احتمال، کسی چیزی را بگوید، اما اگر بخواهد این گزاره را نهایی و نسبت دهد، علاوه بر علم اصول و قواعدی که در آن برای فهم متون آیات و روایات تبیین شده، نیازمند آشنایی با قواعد رجالی و شناخت صحیح آن ها است، افزود: همان طور که بحث تفسیر و احادیث هم مطرح شد، انس با آیات و روایات شرط دیگری است که در پژوهش های اسلامی باید مورد توجه قرار گیرد.
عضو شورای عالی حوزه های علمیه کشور خاطرنشان کرد: آشنایی با موضوعات، نکته دیگری که در تحقیقات اسلامی مخصوصا نوآوری‌ها، اهمیت دارد؛ پیدا کردن پرسش ها و مسئله های دقیق واین امر مستلزم این است که فرد دارای مطالعه باشد خصوصاً مطالعات اجتماعی و علوم انسانی با همه ظرافت ها و دقت هایی که دارد در پردازش ها سؤال ها و گسترش مرزهای دانش خیلی اثر دارد.
وی با اشاره به اینکه علاوه براین شرایط بسیار مهمی که در تحقیق و اندیشه ورزی و تولید علم اسلامی اثر دارد، باید به مقوله خیلی مهم اخلاق توجه شود، گفت: اخلاص، حقیقت‌جویی، صبوری و بردباری  در تحقیق های حوزه علوم اسلامی اهمیت ویژه دارد، چرا که پژوهش علاوه بر متدولوژی و شرایط علمی یک اخلاق هم برای آن وجود دارد؛ ما هم فلسفه پژوهش، هم فقه پژوهش و هم اخلاق پژوهش داریم.
مدیر حوزه های علمیه کشور با مهم دانستن نظام اخلاقی، حقوقی و فقهی پژوهش، اظهار کرد: این یک مسئله مهمی است که باید در جای دیگر به آن پرداخت، اما برای ساختن یک تمدن جدید و اسلامی نیازمند آن هستیم که  در مرحله اول گزاره های علمی و اسلامی را درست استخراج کرده و در مرحله بعد به نظام سازی بپردازیم. علاوه بر این موارد، باید دامنه های معارفی اجتهادی خود را در قلمروهای علوم انسانی، فناوری‌ها ، سبک‌های زندگی، هنر، معماری، نظامات حقوقی، ساختاری فردی و اجتماعی  و غیره جلوه گر سازیم .
آیت الله اعرافی در پایان به سه گام بزرگی که در اجتهاد تمدن ساز باید مورد توجه قرار بگیرد اشاره کرد و گفت: استخراج گزاره های دینی،  نظام سازی فکری و پیاده سازی خروجی در قالب‌های نظام های علمی و زندگی بشر سه گام بزرگی است  که در اجتهاد تمدن ساز باید مورد توجه قرار گیرد.