کتاب روان شناسی و آموزش کودکان با نیازهای ویژه برای دانشجویان رشتة روان‌شناسی در دوره کارشناسی به عنوان منبع اصلی دو درس «روان‌شناسی کودکان با نیازهای ویژه ۱ و ۲» به ارزش ۴ واحد تدوین شده است.خوانندگان این کتاب با دوازده فصل روبه‌رو می‌شوند. دو فصل ابتدایی به مباحث کلی و مشترک همة گروه‌های مختلف دارای نیازهای ویژه اختصاص دارد و ده فصل بعدی به طور اختصاصی گروه‌های مختلف را هدف قرار داده است. نویسندگان هر فصل بر اساس تجارب و تخصصشان در هر گروه انتخاب شده‌اند. ترتیب مباحث در فصل‌ها بدین شکل است که ابتدا به مفهوم‌شناسی و واژه‌شناسی هر اختلال، آسیب یا تفاوت پرداخته می‌شود و سپس آسیب‌شناسی، نشانه‌شناسی و طبقه‌بندی مورد توجه قرار می‌گیرد. و در نهایت روش‌های مختلف آموزش، توان‌بخشی و بهبود توانایی‌ها مد نظر قرار می‌گیرد.
فهرست مطالب این اثر عبارتند از:
پیشگفتار
فصل اول: کودکان با نیازهای ویژه و مؤسسه‌های اجتماعی
فصل دوم: خدمات و حمایت‌های مربوط به مداخله بهنگام
فصل سوم: ناتوانی‌های یادگیری خاص
فصل چهارم: کم‌توانی هوشی
فصل پنجم: اتیسم و اختلالات وابسته درک رفتار
فصل ششم: ناتوانی‌های جسمانی، آسیب‌های سلامت و ناتوانی‌های چندگانه
فصل هفتم: اختلالات ارتباطی در کودکان
فصل هشتم: اختلال کاستی توجه / بیش فعالی
فصل نهم: کودکان با آسیب‌های شنوایی
فصل دهم: آسیب‌های بینایی
فصل یازدهم: دانش‌آموزان تیزهوش و با استعداد
فصل دوازدهم: اختلالات هیجانی و رفتاری
منابع
در پیشگفتار مؤلفان در معرفی این اثر آمده است: با نگریستن به کودکان با نیازهای ویژه درمی‌یابیم که آن‌ها در درجة نخست انسان یا به عبارتی برترین مخلوق هستی بوده و شایستة برخورداری از حقوق و ارزش‌های انسانی هستند و بعد کودکی با ویژگی‌های خاص می‌باشند که مراحل رشد و تحول را بر اساس ظرفیت‌های بالقوة وجودی خویش طی می‌کنند. درواقع، مطالعة کودکان با نیازهای ویژه، مطالعة شباهت‌ها و تفاوت‌هاست. همة متخصصان آگاه و لایق، معلم‌های توانا و متعهد و والدین صبور و مهربان می‌دانند که نظام خلقت الهی بر تفاوت‌های فردی و ارزش‌های انسانی استوار است. همان‌گونه که انسان‌ها در بعضی از ابعاد وجودی خویش به هم شباهت دارند، در برخی از جنبه‌ها نیز با هم متفاوت‌اند. با توجه به اینکه کودکِ با نیازهای ویژه در درجة اول یک کودک است و بعد کودکی است با نیازهای ویژه، به همین دلیل، واژة «با» برای گروه‌های مختلف کودکان با نیازهای ویژه به کار می‌رود.
کودکان با نیازهای ویژه شامل طیف وسیعی از کودکان می‌شود که ویژگی‌ها، توانمندی‌ها، ضعف‌ها و محدودیت‌های مختلفی دارند. در گروهی از آن‌ها محدودیت‌های حرکتی و جسمانی وجود دارد. در گروهی دیگر محدودیت‌ها و ضعف‌های ذهنی و شناختی بروز می‌یابد و در گروهی دیگر مشکلات حسی و خلقی و رفتاری خودنمایی می‌کند. در گروهی هم توانایی‌ها و استعدادهای بالقوه و نوآور و نوگرا توجه خوانندگان را به خود جلب می‌کند. با توجه به این تنوع مشخصات، سخن گفتن از این همه تنوع در یک متن کاری بس دشوار است. با این همه در متون علمی مختلف در سراسر دنیا سعی شده است تا این گروه‌های به ظاهر متنوع، تحت یک عنوان کلی «کودکان با نیازهای ویژه» دور هم جمع شوند؛ زیرا در یک ویژگی با هم اشتراک دارند و آن هم داشتن نیازهای ویژه است.
به بیان دقیق‌تر، کودکان با نیازهای ویژه، کودکانی هستند که از نظر هوشی، حسی، جسمی، یادگیری، رفتاری یا ارتباطی با محدودیت مواجه‌اند و به همین دلیل به آموزش ویژه و خدمات وابسته نیاز دارند تا محدودیت‌هایشان کاهش یابد یا از بین برود. این کودکان به آموزش ویژه نیاز دارند، چون به نحو برجسته‌ای نسبت به بیشتر کودکان در یک یا چند حوزه تفاوت دارند. چنین محدودیت‌ها و تفاوت‌هایی سبب طبقه‌بندی آن‌ها شده است.
به‌طور کلی، کودکان با نیازهای ویژه حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند. چنانچه دانش‌آموزان ایران را حدود ۱۳ میلیون نفر برآورد کنیم، حدود یک میلیون و سیصد هزار تا دو میلیون کودک استثنایی وجود دارند که فقط یکصد و سی هزار نفر آن‌ها از خدمات آموزشی ویژة آموزش و پرورش استثنایی کشور استفاده می‌کنند. البته این امر به بحث و بررسی دقیق‌تری نیاز دارد و در حال حاضر، آموزش و پرورش استثنایی به تعداد بیشتری از این دانش‌آموزان در مدرسه‌های عادی خدمات می‌دهد. ناگفته نماند که درصدی از این افراد هم در سازمان‌های دیگری مثل سازمان بهزیستی خدمات دریافت می‌کنند.
آموزش ویژه به معنی آموزش طراحی‌شدة خاصی است که نیازهای غیرمعمولی دانش‌آموزان با نیازهای ویژه را برآورده می‌سازد. این دانش‌آموزان به مواد آموزشی، راهبردهای‌های تدریس، تجهیزات و تسهیلات ویژه‌ای نیاز دارند؛ برای مثال، ممکن است دانش‌آموزان با آسیب‌های بینایی به مواد خواندنی با چاپ بزرگ یا بریل نیاز داشته باشند؛ دانش‌آموزان با آسیب‌های شنوایی به سمعک یا آموزش زبان اشاره نیازمند باشند؛ کسانی که ناتوانی‌های جسمی دارند به وسیلة خاصی نیاز داشته باشند؛ افرادی که اختلال‌های هیجانی یا رفتاری دارند نیازمند کلاس‌های کوچک‌تر و سازمان‌یافته‌تر باشند؛ و دانش‌آموزان تیزهوش یا با استعداد به متخصصان کارآمدی نیاز داشته باشند. اگر آموزش ویژه بخواهد مؤثر باشد به خدمات وابسته هم نیاز است. این خدمات شامل حمل‌ونقل ویژه، ارزیابی روان‌شناختی، درمان فیزیکی، کاردرمانی، گفتاردرمانی، درمان پزشکی و مشاوره می‌شود و در نگاهی دیگر به صورت توان‌بخشی و توان‌افزایی جلوه می‌کند.
کتاب روان شناسی و آموزش کودکان با نیازهای ویژه نوشته علی اکبر ارجمندنیا، سعید حسن‌زاده، کیوان کاکابرایی، معصومه پورمحمدرضای تجریشی و محمد عاشوری به همت پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) و همکاری شورای تخصصی تحول و ارتقای علوم انسانی شورای عالی انقلاب فرهنگی به بهای ۴۷ هزار تومان منتشر شد.
|