جایزه ادبی جلال آل احمد بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی از سال 1387 تاکنون در سالروز و یا حول و حوش تولد این نویسنده برگزار می‌شود. هدف از اهدای این جایزه ارتقاء زبان و ادبیات ملی ـ دینی از رهگذر بزرگداشت پدید آورندگان آثار برجسته بدیع و پیشرو عنوان شده است.
در این جایزه کتاب‌هایی بررسی و داوری می‌شوند که برای نخستین بار در سال پیش به چاپ رسیده‌اند. موضوعات مورد ارزیابی هیأت داوران این جایزه داستان بلند، داستان کوتاه، نقد ادبی، مستند نگاری و تاریخ نگاری است.
در سال‌های اخیر که میزان جوایز گران‌ترین جایزه ادبی پس از انقلاب از 110 سکه به فراخور وضعیت اقتصادی جامعه و افزایش بی‌رویه قیمت سکه به مبلغ مالی تغییر پیدا کرده است، برخلاف سال‌های ابتدایی برگزاری جایزه که اثری به عنوان برگزیده انتخاب و معرفی نمی‌شد، تلاش شده است تا از بین آثار منتشر شده بهترین اثر انتخاب شده و معرفی شود، با این حال برخی انتخاب‌ها انتقادات و اعتراضاتی را در بین اهالی فرهنگ ایجاد کرده است. انتخابات و اعتراضاتی که در مواردی شاید چندان بی‌مورده نبوده باشد و در مواردی نیز همراه با اشکال است.
با ادغام مؤسسات زیرمجموعه معاونت فرهنگی وزارت ارشاد و تغییرات پس از آن برگزاری جایزه ادبی جلال آل احمد و سایر جوایز ادبی به دفتر گسترش شعر و ادبیات داستانی واگذار شده است، بهروز جلالی مدیر این دفتر حالا دبیر اجرایی سیزدهمین دوره جایزه جلال است، و ابراهیم حسن‌بیگی دبیری علمی آن را بر عهده دارد، هفته گذشته نیز اعضای هیئت علمی این دوره جایزه متشکل از ابراهیم حسن‌بیگی، حمید حسام، محمدرضا شرفی‌خبوشان، مصطفی جمشیدی، علی چنگیزی، ابوالفضل حری، مرتضی سرهنگی، مریم مشرف و محمدرضا بایرامی انتخاب و معرفی شدند.
بیشتر بخوانید
بزگزیدگان دوازدهمین جایزه جلال معرفی شدند
انتقاد احمد شاکری به حواشی ممیزی کتاب/جایزه جلال به ایستگاه آخر رسید
دفاع از حضور منتقدان مطبوعاتی در داوری‌های جایزه جلال/ حرکت رو به جلوی ادبیات
اعضای هیئت علمی جایزه جلال معرفی شدند
در آستانه انتخاب داوران این دوره جایزه خبرگزاری تسنیم با ابراهیم حسن‌بیگی دبیر علمی این دوره گفت‌وگویی داشته است، حسن‌بیگی در این گفت‌وگو از اعتبار بالای جایزه جلال با وجود کاهش نقدی جایزه آن در سال‌های اخیر سخن گفته و وضعیت عمومی ادبیات در سال‌های اخیر را خوب ارزیابی نمی‌کند. این گفت‌وگو به شرح ذیل است:
* تسنیم: جایزه ادبی جلال آل احمد به عنوان مهمترین جایزه ادبیات پس از انقلاب همواره جایگاه ویژه‌ای داشته است، با این حال برخی از نویسندگان معتقدند که در سال‌های اخیر انتخاب‌های جلال نشان داده که جایزه دیگر اعتبار سابق را ندارد، این می‌تواند به دلیل کاهش تعداد سکه‌های جایزه جلال نیز باشد، نظر شما نسبت به این باور چیست؟
من چندان موافق این بحث نیستم که جایزه جلال اعتبارش آنقدر پایین آمده باشد که ما دیگر جایزه جلال را در مقایسه با سال‌های گذشته‌اش جایزه معتبری ندانیم، آن چیزی که در وهله اول به جایزه‌ای اعتبار می‌دهد، میزان و مبلغ جایزه است.
بزرگترین جایزه ادبی جهان هم که نوبل است، انتخاباتش همیشه مورد قبول جامعه نویسندگان نبوده است، بسیاری از نویسندگان دوست‌داشتنی مردم نتوانسته‌اند به جایزه نوبل دست پیدا کنند.در حالی که صلاحیتش را داشته‌اند.
اینکه جایزه جلال یکدفعه جایزه جلال شد و از دل کتاب سال و از بین 30 تا 40 رده که هر ساله به عنوان کتاب سال سر برمی‌آورند، بیرون آمد و با 110 سکه جایزه رمان و داستان کوتاه سال را انتخاب کرد، توجه بسیاری را به خود جلب کرد، بسیاری از نویسندگان امیدوار بودند که آثارشان در این جایزه شرکت کند، دقت می‌کردند فراخوان کی منتشر می‌شود و گوش‌بزنگ بودند که چه زمانی اثرشان را ارسال کنند.
همین اعتبار مالی جایزه موجب شد، توجه و دقت بسیاری معطوف به شیوه برگزاری جشنواره شود، لذا برگزارکننده‌ها در گذشته و حال حاضر هم این دقت نظر را داشتند و دارند که داورانی که را انتخاب کنند که وزنه‌ای در ادبیات داستانی کشور باشند. هر چند هر انتخابی از نظر تک تک افرادی که از بیرون نظارت می‌کنند بهترین نیست، شاید بدترین هم نباشد. همین وزن سنگین جایزه موجب شد که در چند سال برگزاری جشنواره در خانه کتاب رمان هیچ برگزیده‌ای نداشته باشد. شاید علتش همین بود که دوستان تصور می‌کردند که باید برگزیده‌ای باشد که وزنش سنگین باشند که در حد وزن 110 سکه طلا ارزش داشته باشد. این موانع موجب شد که جایزه برگزیده نداشته باشد.
از زمانی که جایزه به بنیاد ادبیات داستانی داده شد، رویکرد تغییر کرد، و سعی شد از بین همه آثار خیرالموجودین را در نظر بگیرند نه اینکه یک شاقول خاصی را در نظر بگیرند و از روی آن بهترین اثر را انتخاب کنند. بنابراین اوضاع بهتر شد و ما هر سال برگزیده و تقدیری در جایزه جلال داشتیم.
* تسنیم: از همان زمان هم میزان جایزه کاهش پیدا کرد.
بله، البته این چند سال به دلیل افزایش نرخ سکه و شرایط اقتصادی جامعه میزان جایزه تغییر کرد، با این وجود من بعید می‌دانم که ارزش و اعتبار جایزه پایین آمده باشد، حتی اگر 110 سکه تبدیل به 100میلیون تومان شده باشد.
* تسنیم: حالا که شما به عنوان یک نویسنده جایزه معتقدید که جایزه جلال از همان اعتبار سال‌های نخست برخوردار است، به عنوان دبیر علمی جایزه چه ارزش افزوده‌ای برای جشنواره خواهید داشت و چگونه سعی در حفظ و افزایش اعتبار آن خواهید کرد؟
قطعاً نگاه من این است که به سمتی برویم که بعد از برگزاری کمترین خرده را بتوان از این دوره جشنواره و انتخاب‌هایش گرفت، سعی خواهیم کرد بهترین آثار را انتخاب کنیم، تا اعتراضات به حداقل برسد، اینکه بخواهیم هیچ اعتراض و انتقادی نباشد، شدنی نیست، طبیعتا تاکنون نیز در یک دوره‌هایی انتقادات کمتر و در دوره‌هایی انتقادات بیشتر بوده است.
* تسنیم: شما که هم دستی در نوشتن دارید و هم در آموزش داستان‌نویسی فعال‌هستید، قطعا از وضعیت ادبیات داستانی در سال‌های گذشته آگاه هستید، در دوره‌های پیشین با وجود انتخاب آثاری در هر شاخه جایزه، هیئت داوران در بیانیه‌های خود از کاستی‌های ادبیات داستانی در سال‌های اخیر سخن گفته‌اند، به نظر شما وضع ادبیات داستانی در سال‌های اخیر به ویژه در سال گذشته که این دورهع جایزه جلال آن را بررسی خواهد کرد، چگونه بوده است؟
وضع عمومی ادبیات داستانی در سال‌های اخیر خوب نیست، اکنون چند سالی است که حال ادبیات کشور خوب نیست، نه فقط ادبیات بلکه عموم مسائل فرهنگی از جمله سینما، تئاتر، موسیقی و... نیز شرایط مساعدی ندارند که البته تاحدی نیز طبیعی است چرا که عموم مسائل اجتماعی و فرهنگی جامعه تحت مسائل اقتصادی قرار گرفته است و شرایط انسان در موقعیت کنونی جهان به شیوه‌ای است که نارضایتی عمومی وجود دارد.
حال ناخوش نویسنده‌ها موجب شده نشاط و شادابی در تولید خلق آثار وجود نداشته باشد، ما کمتر در طول سال‌های اخیر رمان و مجموعه داستانی را می‌بینیم که منتتشر شود و شادابی و نشاط را نسبت به جامعه ایجاد کند. جز در برخی موارد توسط برخی نویسنده‌ها که می‌بینیم اثری منتشر می‌کنند و مخاطبان برای آن صف می‌بندند. که البته این هم اتفاق بسیار نادری است.
متاسفانه شرایط به گونه‌ای رقم می‌خورد که چشم‌انداز آینده روشن نیست، همه این‌ها دست به دست هم داده و مجموعه‌ای از نابسامانی‌ها را به وجود آورده است.
اتفاقی که در این چهل سال اخیر رخ داد، این بود که ما استعدادیابی‌های زیادی در حوزه داستان داشتیم و کارگاه‌های مختلف داستان نویسی چه دولتی و چه خصوصی راه‌اندازی شد و در این دو دهه اخیر به خصوص کلاس‌ها و کارگاه‌های مختلف به نوعی با هدف شناسایی استعداد‌ها و تربیت آنها به وجود آمد و کمک کرد به اینکه ما تعداد زیادی نویسنده تولید کنیم، کسانی که در این مرحله نمی‌توان به آنها نویسنده گفت، ولی چون این کلاس‌ها و کارگاه‌ها صرفاً به تربیت نیرو توجه می‌کرد، این تعداد جوان و نوجوانی که این دوره‌ها را طی کردند، با داستان نویسی آشنا شدند، اقدام به چاپ آثارشان کردند، قطعا باید مجموعه مدیریتی وجود داشت که به این‌ها توصیه می‌کرد، کسی که می‌خواهد نویسنده شود تا به پختگی لازم نرسیده است، نباید کارش را چاپ کند.
اساتید کارگاه‌های داستان نویسی می‌توانستند این مسیر را فراهم و مدیریت کنند، این جمع عظیم را که داستان نوشتند و می‌خواهند داستانشان را منتشر کنند، این اتفاق به نظر نیفتاده است، کسی به آنها نگفته است باید اول در جامعه به عنوان نویسنده شناخته شد و بعد مجموعه آثار را چاپ کرد. خیلی از ما نویسنده‌های دهه 60، 6 تا 8 سال آثارمان در نشریات چاپ می‌شد، بعدها به صورت کتاب منتشر می‌شد، "علی معلم" را همه در شعر به عنوان شاعر می‌شناختیم، بعد از اینکه کاملا شناخته شد، اولین مجموعه شعرش را چاپ کرد.
در آن دوره اینطور نبود که اگر کسی بخواهد عجولانه کتابی منتشر کند، هر ناشری قبول کند، اینکه نویسنده پول دهد تا کتابش را چاپ کنند، اتفاق نادری بود و ناشر معمولا به خود چنین اجازه‌ای نمی‌داد.
اما اکنون شرایط برعکس شده است، ناشران به دلیل مشکلات مالی که دارند با گرفتن پول، کتاب را چاپ کرده و در اختیار نویسنده یا چرخه پخش قرار می‌دهند، حتی برخی ناشران اقدام به این کار می‌کنند تا آمار تولیدات خود را افزایش دهند.
* تسنیم: طبیعتاً اگر نویسندگان به دلیل شرایط اجتماعی و اقتصادی به انزوا فرو روند، باید از کمیت کتاب‌ها نیز کاسته شود، این در حالی است که در سال‌های گذشته کمیت ادبیات داستانی رو به فزونی رفته و از کیفیت آن کاسته شده است. فکر نمی‌کنید که نویسندگان اتفاقا می‌نویسند اما چیز خوبی نمی‌نویسند؟
من با شما هم‌نظر نیستیم، معتقدم کمیت اتفاقا فزونی چندانی نداشته، بلکه کاهش نیز یافته است، همان‌طور که گفتم در سال‌های اخیر شرایط اجتماعی و اقتصادی نویسنده این اجازه را به او داده است که سرسری بنویسد و کتاب چاپ کند، فرصت بازخوانی و تامل نداشته باشد. ما دوستان نویسنده وقتی به هم می‌رسیم، می‌پرسیم چه می‌نویسی، اغلب در پاسخ می‌گویند چه بنویسیم، مگر حالی هم مانده است.
* تسنیم: اجازه دهید بازگردیم به جایزه جلال، داوران جایزه انتخاب شده‌اند؟ داوری از چه زمانی آغاز می‌شود؟
خیر هنوز داوران انتخاب نهایی نشده‌اند، در جلسه‌ای که در پیش داریم داوران را انتخاب خواهیم کرد و از 10 آبان کتاب‌های گردآوری شده بررسی می‌شوند. در این دوره نیز تنها به فراخوان اکتفا نشده و کتاب‌ها گردآوری نیز شده‌اند.
* تسنیم: برداشتتان از سرانجام این دوره جایزه جلال چیست؟ آثار درخوری در این دوره به مراحل نهایی راه خواهند یافت؟
اکنون نمی‌توانم قضاوت کنم اما ما همه تلاشمان را می‌کنیم.
|