|
کد خبر:14002 تاریخ انتشار: چهارشنبه ، 1 مرداد سال 1399 ساعت 14:6:0
|
بررسی انتقادی نحوه بازنمايی سبک ازدواج در سيمای جمهوری اسلامی ايران از منظر آموزه‌های اسلامی |
پژوهش «بررسی انتقادی نحوه بازنمايی سبک ازدواج در سيمای جمهوری اسلامی ايران از منظر آموزه‌های اسلامی»؛ به‌‌کوشش حدیثه اسفندیار (مجری طرح)، دکتر شمس‌الله مریجی (استاد راهنما)، دکتر سید مجید امامی (استاد مشاور) انجام شده که توسط دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 1393 منتشر شد.
|
به گزارش مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی در مقدمه این پژوهش نگاشته شده است خانواده یکی از نهادهای مهم جامعه بشری است که زیربنایی‌ترین و اولین نهاد اجتماع به شمار می‌رود. تأثیر خانواده در رشد و شکوفایی افراد، به حدی است که همه ادیان الهی به جهت نقش مهم خانواده در اخلاق و معنویت انسان‌ها، آموزه‌های مهمی در این زمینه ارائه کرده‌اند؛ در همین راستا خانواده در اسلام نیز، مهمترین واحد اجتماعی جامعه است. اهمیت ویژه خانواده به نوبه خود در ارتقای منزلت «ازدواج» به‌عنوان درگاه انحصاری ورود به خانواده دخالتی تام دارد. بررسی اجمالی آیات و روایات مربوط به ازدواج، اوج حساسیت اسلام را نسبت به این امر مهم نشان می‌دهد.
بنابراین هدف از این نوشتار، بررسی انتقادی نحوه بازنمايی سبک ازدواج در سريال‌های پربيننده سیمای جمهوری اسلامی ایران در دهه 80 از منظر آموزه‌های اسلامی است.
از هدف‌های مهم ازدواج، تحصیل آرامش روانی و سکون قلبی زن و شوهر در سایه برقراری روابط عاطفی و اجتماعی بسیار نزدیک آنها با هم است.
قرآن کریم در آیات متعددی به این واقعیت اشاره می‌کند: «از نشانه‌های خداوند، این است که از نوع خودتان، همسرانی برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و میانتان دوستی و رحمت نهاد».
«و اوست خدایی که شما را از نفس واحدی آفرید و همسرتان را از آن پدید آورد تا در کنار او بیاسایید». نکته مهمی که بیشتر مفسران در این آیات مورد توجه قرار داده‌اند، هم شکلی در ساختمان و هم نوعی زن و مرد است که در ایجاد آرامش آنها نقش مهمی دارد.
نکته دوم، مکمل بودن شخصیت زن و مرد برای یکدیگر است، به طوری که ساختار بدنی و هورمونی زن و مرد و ویژگی‌های روانی آنها مایه جذب طرف مقابل و انس زن و مرد با هم می‌شود.
سکونت و آرامش، در مقابل تحرک و اضطراب است. زن و مرد در همه مراحل زندگی، به ویژه در جوانی دچار احساسات و کشش‌ها متعارض و در عین حال قوی هستند. این موضوع آنان را دچار نا آرامی می‌کند. خداوند، تسکین بخش این نا آرامی‌ها را روابط ویژه زن و مرد اعلام می‌کند که در سایه ازدواج تحقق می‌یابد.
می‌توان گفت که در میان انسان‌ها نزدیک‌ترین رابطه عاطفی میان زن و شوهر برقرار می‌شود. در سایه محبت و عطوفت متقابل بین آنها، آرامش و سکونت خاطری برای هر دو حاصل می‌شود که در کاهش نگرانی‌ها، اضطراب‌ها و آشفتگی‌ها بسیار مؤثر است.
همچنین روش پژوهش در رسانه‌های جمعی (مانند فیلم) مثل همۀ پژوهش‌های دیگر می‌تواند کمی یا کیفی باشد.
نگاه اجمالی به روش‌های مطالعات تصاویر بیانگر این نکته است که نشانه‌شناسی غالب‌ترین الگوی روش‌شناختی مطالعات تصویر بوده است.
هر چند ازدواج واقعیتی تاریخی در ابعادی جهانی است که انواع مختلفی از الگوها را شامل می‌شود، الگوهایی که گاه در تضاد با یکدیگر واقع می‌شوند، اما نحوه نمایش تلویزیون از شیوه‌های همسرگزینی، همیشه صورتی محدود و هدفمند دارند. تلویزیون در فرایند نمایش ازدواج در دو دهه اخیر، دست کم سه گونه از شیوه‌ها و الگوهای ازدواج را به خود دیده است: ازدواج سنتی، نیمه سنتی و مدرن. بنابراین در بررسی انتقادی عملکرد تلویزیون در زمینه سبک ازدواج با سه سبک ازدواج سنتی، مدرن و نیمه مدرن مواجه هستیم.
یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که دو سبک ازدواج سنتی و مدرن چندان مورد توجه تلویزیون نیست و ترویج این دو سبک در برنامه‌های سیما انجام نمی‌شود. در دهه‌های قبلی سبک ازدواج سنتی تنها سبک مورد ترویج و تأکید بود، اما با پیدایش تحولات اجتماعی در سال‌های اخیر در دهه 80 و تغییرات ارزشی روی داده در جامعه کم کم ازدواج سنتی به حاشیه رفت، چرا که به دلیل وجود الگوهای رقیب، تلویزیون نمی‌توانست مخاطبان را به سمت این الگو جذب کند.
دهه 80 به بعد تلاش شد که سبک ازدواج نیمه سنتی به‌عنوان الگوی مطلوب در سیما ترویج شود. این امر به این دلیل است که جامعه ایران در حال گذار از سنت به مدرنیته است و از آن جا که ارزش‌ها و الگوهای غربی متناسب با ساختار فرهنگی و ارزشی جامعه ما نیست و حتی در برخی زمینه‌ها در تضاد و تقابل است، برنامه‌سازان تلاش دارند در برنامه‌های تلویزیونی آسیب‌ها و معایب سبک زندگی غربی و ابعاد آن از جمله سبک ازدواج را به تصویر بکشند. طبعاً در چنین وضعیتی باید الگویی را به جامعه معرفی کنند، که جایگزین الگوی تحت تأثیر مدرنیسم شود؛ بر همین اساس است که به ترویج سبک ازدواج نیمه سنتی می‌پردازد، در واقع چنین سبکی مورد نیاز بوده و سریال‌های تلویزیونی هم بر اساس این نیاز به برنامه‌سازی اقدام می‌کنند.
بنابراين با توجه به نظریه کاشت به نظر می‌رسد تماس فزاینده با تلویزیون بر مفهوم‌سازی مخاطبان از واقعیت اجتماعی ازدواج تأثیر می‌گذارد و این عمل به گونه‌ای اتفاق می‌افتد که متناوب‌ترین، متداول‌ترین و پایدارترین الگوهای ازدواج را که تلویزیون ارائه می‌کند، بازتاب می‌دهد.
بر همین اساس در ارائه سبک ازدواج نیمه سنتی بر استقلال و اهمیت نظر فرد بدون دخالت مستقیم خانواده‌ها و همچنین ارتباط و آشنایی دختر و پسر با نظارت کم‌رنگ خانواده‌ها، تأکید فراوان شده است.
نظریه‌پردازان استدلال می‌کنند که تلویزیون اثرات درازمدت تدریجی، غیرمستقیم اما متراکم و انباشتنی دارد. آنها تأکید می‌کنند که تماشای تلویزیون بیشتر اثرات نگرشی دارد تا رفتاری؛ به نظر نگارنده به‌عنوان یک مشاهده‌گر در جامعه، تأثیرات نگرشی تلویزیون بر افراد جامعه در زمینه ازدواج، شامل ضرورت آشنایی‌های قبل از ازدواج دختر و پسر، ضرورت انتخاب فردگرایانه مستقل از دخالت والدین در فرایند انتخاب همسر و تشکیل الگوی جدیدی از خواستگاری است که با فرهنگ ازدواج در اسلام نیز سازگاری ندارد. این تأثیرات نگرشی با توجه به بافت مذهبی و سنتی جامعه و همچنین محدودیت‌های فرهنگ و عرف جامعه ایرانی مربوط به روابط دختر و پسر، می‌تواند نقش مهمی در تأخیر ازدواج ایفا کند.
همچنین دیگر تأثیرات نگرشی مؤثر، شامل تمایل به ادامه تحصیل در دختران، گرایش به اشتغال در دختران، ترس از ازدواج و عدم اعتماد به جنس مخالف از دیگر عوامل مؤثر در پدیده تاخیر ازدواج است.
همچنین پیشنهاد‌های این پژوهش به‌شرح ذیل نگاشته شده است:
- بررسی انتقادی نحوه بازنمايی سبک ازدواج در سريال‌های پربيننده سيمای جمهوری اسلامی ايران با توجه به معيارهای روان‌شناختی و جامعه شناختی،
- انجام مطالعات بنيادين در حوزه سبک زندگی اسلامی و تدوين نظريه جامع در اين زمينه،
- انجام مطالعات بنیادین در حوزه سبک ازدواج اسلامی و تدوین نظریه در این زمینه،
- تبيين نقش بی‌بدیل سيمای جمهوری اسلامی ايران در جهت ارائه سبک ازدواج اسلامی،
- همکاری نهادهای ذیربط در زمینه طراحی الگوی عملیاتی سبک ازدواج اسلامی،
- طراحی الگوی عملیاتی سبک ازدواج اسلامی با در نظرگرفتن سبک ازدواج حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س)،
- ارائه الگوی عملیاتی سبک ازدواج اسلامی در سیمای جمهوری اسلامی ایران توسط متخصصان متعهد رسانه ملی.
فایل پژوهش مذکور را می‌توانید از اینجا دانلود کنید: 
|